Sarod to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych instrumentów strunowych w północnoindyjskiej muzyce klasycznej, znanej jako styl hindustański. Obok sitaru, jest on kluczowym elementem tej tradycji, a jego głębokie, melancholijne i introspektywne brzmienie potrafi przenieść słuchacza w świat skomplikowanych rag i emocjonalnych improwizacji.

Historia i korzenie instrumentu sarod

Nazwa „sarod” pochodzi najprawdopodobniej od perskiego słowa sorūd, oznaczającego „pieśń” lub „melodię”, co sugeruje jego bliskie związki z kulturą i muzyką regionu. Instrument ten jest ewolucją afgańskiego instrumentu strunowego zwanego rubāb (lub rabab).

Współczesny sarod wykształcił się w Indiach na początku XIX wieku, głównie za sprawą afgańskich muzyków i kupców. Kluczowe modyfikacje, które odróżniły go od pierwotnego rubābu i nadały mu charakterystyczny dźwięk, to m.in. zastąpienie strun jelitowych metalowymi oraz dodanie metalowej płytki na gryfie. Te ulepszenia, przypisywane m.in. rodzinie Ghulama Bandagi Khana, umożliwiły dłuższe wybrzmiewanie dźwięków i wykonywanie skomplikowanych ozdobników, typowych dla stylów dhrupad i khyal.

Budowa sarodu – klucz do unikalnego brzmienia

Sarod jest instrumentem o wyjątkowej konstrukcji, która bezpośrednio wpływa na jego unikalne właściwości dźwiękowe.

Gryf bez progów

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech sarodu jest jego bezprogowy gryf. Zamiast drewnianej podstrunnicy, na gryfie znajduje się gładka, metalowa płytka (zwykle ze stali nierdzewnej), co odróżnia go od sitaru. Brak progów umożliwia muzykom płynne przechodzenie między nutami, tworząc ciągłe ślizgi, znane jako meend (glissando). Ta technika jest fundamentalna dla indyjskiej muzyki klasycznej, ponieważ pozwala na precyzyjne oddanie mikrotonów i niuansów melodycznych charakterystycznych dla poszczególnych rag.

Struny i rezonans

Sarod posiada zazwyczaj od 17 do 25 strun, choć najczęściej spotykane modele mają ich 18 lub 19. Struny te dzielą się na kilka grup:

1. Struny główne (gryfowe): Zazwyczaj 4-5 strun używanych do gry melodii.
2. Struny dronowe (Jod i Chikari): Używane do utrzymania toniki i rytmu.
3. Struny rezonansowe (sympatyczne): Najliczniejsza grupa (często 11), umieszczona pod strunami głównymi. Struny te nie są szarpane bezpośrednio, ale wibrują sympatycznie (współbrzmią) z dźwiękami wydobywanymi ze strun głównych, nadając instrumentowi głęboki, bogaty i rezonujący charakter.

Drewniana konstrukcja sarodu, często wykonana z drewna tekowego, ma płaski i szeroki gryf oraz dużą, metalową główkę do strojenia. Pudło rezonansowe jest wydrążone, a jego otwór jest pokryty kozią skórą, co dodatkowo wpływa na ciepło i głębię brzmienia.

Technika gry i charakterystyka dźwięku

Sarod jest instrumentem szarpanym, ale technika gry na nim jest unikalna. Muzycy nie używają opuszków palców, jak w przypadku gitary czy skrzypiec, lecz krawędzi paznokci (lub specjalnej kostki zwanej plektrum lub javva). To pozwala na uzyskanie jasnego, mocnego i wyrazistego brzmienia, a jednocześnie umożliwia precyzyjne prowadzenie linii melodycznej.

Dźwięk sarodu jest często opisywany jako:

• Głęboki i introspektywny: W przeciwieństwie do sitaru, który ma słodsze i bogatsze w alikwoty brzmienie, sarod oferuje ton bardziej poważny, refleksyjny i ciężki.
• Melancholijny: Jego barwa jest często kojarzona z głębokimi emocjami i spokojem.
• Imitujący głos ludzki: Dzięki technice meend i bezprogowemu gryfowi, sarod potrafi naśladować płynność i niuanse ludzkiego śpiewu, co jest bardzo cenione w indyjskiej tradycji muzycznej.

Sarod w muzyce klasycznej Hindustani

Sarod pełni kluczową rolę w tradycji muzyki Hindustani, zarówno jako instrument solowy, jak i w towarzystwie. Występuje zazwyczaj w duecie z tablą (instrumentem perkusyjnym) oraz tanpurą (instrumentem dronowym, utrzymującym tło tonalne).

Wirtuozi sarodu, zwani sarodiyas, często należą do wielopokoleniowych rodzin muzycznych, które przez stulecia kształtowały zarówno sam instrument, jak i styl gry. Najbardziej znani wykonawcy, którzy rozsławili sarod na całym świecie, to m.in. Ustad Amjad Ali Khan oraz jego synowie, Amaan Ali Bangash i Ayaan Ali Bangash, kontynuujący tradycję Gwalior Gharana. Ich występy to wyrafinowane podróże muzyczne, które stanowią esencję elegancji i głębokich fundamentów indyjskiej kultury.

Podsumowując, sarod to nie tylko instrument, ale żywy symbol bogactwa i złożoności indyjskiej muzyki klasycznej. Jego budowa, łącząca drewno, metal i kozia skórę, w połączeniu z wymagającą techniką gry, tworzy brzmienie, które jest jednocześnie archaiczne i ponadczasowe, stanowiąc most między starożytnymi tradycjami a współczesnym wykonawstwem.