Kontakt z naturą, choć zwykle przyjemny i relaksujący, niesie ze sobą pewne ryzyko. O ile większość z nas wie, że należy unikać pokrzyw ze względu na ich parzące włoski, o tyle polska flora kryje znacznie groźniejszych „parzących” przeciwników. W rzeczywistości, wiele roślin, które wywołują silne reakcje skórne, nie działa na zasadzie mechanicznego poparzenia, jak pokrzywa, ale poprzez reakcje fototoksyczne lub po prostu silne działanie drażniące soku.

Poniżej przedstawiamy listę roślin w Polsce, które poza pokrzywą, mogą wywołać nieprzyjemne, a czasem bardzo niebezpieczne objawy skórne, wraz z opisem ich działania i zagrożeń.

Barszcz Sosnowskiego – najgroźniejszy przeciwnik

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) jest bez wątpienia najbardziej niebezpieczną rośliną parzącą w Polsce, a właściwie fototoksyczną. Jest to inwazyjny gatunek sprowadzony do Polski w drugiej połowie XX wieku jako roślina pastewna, który szybko wymknął się spod kontroli.

Jak działa i jakie wywołuje objawy?

Barszcz Sosnowskiego nie parzy natychmiast po dotknięciu. Jego niebezpieczeństwo tkwi w soku, który zawiera duże ilości związków chemicznych zwanych furanokumarynami.

1. Mechanizm działania: Furanokumaryny wnikają w skórę, a następnie pod wpływem promieniowania ultrafioletowego (UV-A i UV-B) – czyli słońca – aktywują się, wiążąc z DNA komórek skóry i powodując ich uszkodzenie. Jest to reakcja fototoksyczna, przypominająca oparzenie termiczne.
2. Objawy u ludzi:
   • Początkowo: Zaczerwienienie i obrzęk skóry, pojawiające się od 30 minut do nawet kilku godzin po kontakcie.
   • Zaostrzenie: W ciągu 24 godzin pojawiają się bolesne pęcherze surowicze wypełnione płynem.
   • Poważne przypadki: Oparzenia mogą osiągać II, a nawet III stopień. Goją się one bardzo ciężko, są bolesne i często prowadzą do martwicy skóry.
   • Długotrwałe skutki: W miejscu poparzenia pozostają ciemne przebarwienia (brunatne plamy), które mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy, a skóra w tym miejscu zachowuje nadwrażliwość na światło UV nawet przez kilka lat.
   • Objawy ogólne: Wdychanie olejków eterycznych wydzielanych przez roślinę może powodować nudności, bóle i zawroty głowy, a także podrażnienie dróg oddechowych i zapalenie spojówek.
3. Dlaczego jest niebezpieczny? Barszcz Sosnowskiego jest uznawany za skrajnie niebezpieczny, ponieważ powoduje głębokie, trudne do wyleczenia oparzenia, które mogą wymagać interwencji chirurgicznej i pozostawiają trwałe blizny. Kontakt soku z oczami może prowadzić nawet do ślepoty. Co więcej, roślina jest bardzo inwazyjna i występuje na terenie całego kraju, często w pobliżu rzek, dróg i na łąkach.

Inne rośliny wywołujące reakcje fototoksyczne

Barszcz Sosnowskiego nie jest jedyną rośliną z rodziny selerowatych (Apiaceae) zawierającą furanokumaryny. Inne gatunki również mogą wywołać podobne, choć zwykle mniej nasilone, reakcje fototoksyczne.

Dyptam jesionolistny (Dictamnus albus)

Dyptam, zwany też "gorejącym krzewem Mojżesza", to piękna roślina ogrodowa.

• Mechanizm działania: Podobnie jak barszcz, zawiera substancje fotouczulające.
• Objawy: Bezpośredni kontakt, zwłaszcza w okresie kwitnienia, w ciepłe i słoneczne dni, może prowadzić do silnych oparzeń skóry.
• Niebezpieczeństwo: Jest uznawany za niebezpieczny ze względu na ryzyko silnych oparzeń wywołanych przez fotouczulenie.

Pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa)

Powszechny na łąkach i przydrożach, jest bliskim krewnym barszczu.

• Mechanizm działania: Produkuje te same związki (furanokumaryny) co barszcz Sosnowskiego, ale w znacznie mniejszym natężeniu.
• Objawy: Kontakt z zielonymi częściami rośliny lub kwiatami w słoneczne dni może powodować oparzenia.

Arcydzięgiel lekarski (Angelica archangelica)

Roślina o właściwościach leczniczych, ale wymagająca ostrożności.

• Mechanizm działania: Przy bezpośrednim kontakcie może powodować alergie i fotouczulenia.
• Objawy: Kontakt z rośliną, zwłaszcza w lecie, może prowadzić do oparzeń.

Rośliny o silnym działaniu drażniącym (nie fototoksycznym)

Istnieją też rośliny, których sok lub włoski wywołują podrażnienie, zaczerwienienie i pieczenie, niezależnie od ekspozycji na słońce, choć oparzenia nie są tak głębokie jak w przypadku barszczu.

Jaskier (np. Jaskier jadowity, Ranunculus sceleratus)

Jaskry to pospolite rośliny o żółtych, błyszczących kwiatach.

• Mechanizm działania: Zawierają toksyczną protoanemoninę, która działa silnie drażniąco na skórę i błony śluzowe.
• Objawy: Kontakt z sokiem może powodować pieczenie, zaczerwienienie, a nawet pęcherze. Po spożyciu wywołuje objawy zatrucia (ból brzucha, nudności).
• Niebezpieczeństwo: Jaskier jadowity jest uznawany za trujący, a jego sok jest silnie drażniący.

Wilczomlecz (np. Wilczomlecz obrotny, Euphorbia helioscopia)

Wilczomlecze to popularne chwasty, często spotykane w lasach, na łąkach i w ogrodach.

• Mechanizm działania: Biały, mleczny sok znajdujący się w tkankach rośliny ma silne właściwości drażniące.
• Objawy: Kontakt z sokiem może powodować alergie, podrażnienia i stany zapalne skóry.

Ruta zwyczajna (Ruta graveolens)

Roślina uprawiana w ogrodach, znana ze swojego intensywnego zapachu.

• Mechanizm działania: Gromadzi intensywnie pachnące olejki eteryczne w okrągłych liściach, które mogą być przyczyną podrażnień skóry.
• Objawy: Podrażnienia skóry, zwłaszcza przy kontakcie w ciepłe dni.

Bluszcz pospolity (Hedera helix)

Powszechny krzew pnący.

• Mechanizm działania: Zawiera drażniące skórę i spojówki oczu saponiny.
• Objawy: Może wywoływać wysypki na skórze oraz podrażnienie spojówek.

Podsumowanie zagrożeń

Kluczowa zasada bezpieczeństwa: W przypadku kontaktu z sokiem roślin fototoksycznych, takich jak Barszcz Sosnowskiego, należy natychmiast przemyć skórę dużą ilością wody z mydłem, a następnie unikać ekspozycji na światło słoneczne przez co najmniej 48 godzin, aby zapobiec aktywacji toksyn. W przypadku pojawienia się pęcherzy lub silnego bólu, konieczna jest pilna konsultacja lekarska.