Świat, który nas otacza, jest uniwersalny, ale sposób, w jaki go postrzegamy, zależy od ewolucyjnego wyposażenia naszych oczu. To, co dla człowieka jest pełną paletą barw, dla psa może być odcieniem szarości, a dla papugi – niewidzialnym spektrum ultrafioletu. Wzrok zwierząt jest zawsze ściśle powiązany z ich strategią przetrwania, polowania i komunikacji.

Koty: mistrzowie zmierzchu

Koty, jako drapieżniki aktywne głównie o zmierzchu i nocą, mają wzrok doskonale przystosowany do warunków słabego oświetlenia. Ich oczy są wyposażone w znacznie większą liczbę pręcików – fotoreceptorów odpowiedzialnych za widzenie w czerni i bieli oraz wykrywanie ruchu – niż ludzkie.

• Widzenie w nocy: Koty widzą w ciemności nawet 6–8 razy lepiej niż ludzie. Jest to możliwe dzięki obecności błony odblaskowej (tapetum lucidum), która działa jak lustro, odbijając światło, które przeszło przez siatkówkę, i dając fotoreceptorom drugą szansę na jego absorpcję. To właśnie ta błona powoduje charakterystyczne "świecenie" kocich oczu w ciemności.
• Kolory: Koty są dichromatyczne, co oznacza, że mają tylko dwa rodzaje czopków (receptory koloru), w przeciwieństwie do ludzi (trichromatycznych). Widzą głównie odcienie żółtego, niebieskiego i szarego. Kolory takie jak czerwony i zielony są dla nich trudne do rozróżnienia i postrzegane są jako odcienie szarości lub żółci.
• Ostrość i pole widzenia: Koty są z natury krótkowzroczne i widzą nieostro na odległość większą niż około 6 metrów. Mają jednak szersze pole widzenia, wynoszące około 200 stopni (w porównaniu do 180 stopni u ludzi), co ułatwia im wykrywanie ruchu na peryferiach.

Psy: detektywi ruchu

Podobnie jak koty, psy są drapieżnikami, a ich wzrok jest zoptymalizowany pod kątem wykrywania ruchu, a nie precyzyjnego rozróżniania kolorów.

• Kolory: Psy również są dichromatyczne i widzą świat w palecie żółto-niebiesko-szarej. Kolory czerwony, pomarańczowy i zielony są postrzegane jako odcienie żółtego lub szarości.
• Ostrość i ruch: Ostrość psiego wzroku jest znacznie gorsza niż ludzkiego; widzą one świat około 4 razy mniej wyraźnie. Jednak ich zdolność do wykrywania ruchu jest wyjątkowa. Potrafią dostrzec poruszający się obiekt z dużej odległości, co było kluczowe dla ich przodków podczas polowania.
• Pole widzenia: Pole widzenia psa jest szersze niż u człowieka i wynosi około 240–250 stopni, co zwiększa ich świadomość otoczenia.

Słonie: wzrok dużego roślinożercy

Słonie, jako duże ssaki łożyskowe, mają wzrok, który nie jest ich głównym zmysłem (znacznie ważniejszy jest węch i słuch), ale jest wystarczający do orientacji w środowisku.

• Kolory: Większość ssaków łożyskowych (z wyjątkiem naczelnych) jest dichromatyczna. Uważa się, że słonie również widzą świat głównie w odcieniach niebieskiego i żółtego, mając trudności z rozróżnianiem czerwieni i zieleni. To typowe przystosowanie dla zwierząt, które nie polegają na kolorach w celu identyfikacji pożywienia (jedzą duże ilości roślin, a nie tylko dojrzałe owoce).
• Ostrość i widzenie w nocy: Słonie mają stosunkowo słaby wzrok na duże odległości, ale dobrze radzą sobie w słabym świetle. Ich oczy są duże, ale umieszczone po bokach głowy, co daje im szerokie pole widzenia, ale kosztem ograniczonej percepcji głębi (widzenia obuocznego).
• Pole widzenia: Ze względu na boczne umiejscowienie oczu, ich pole widzenia jest bardzo szerokie, co pomaga w wykrywaniu drapieżników i monitorowaniu stada.

Papugi: hiperkolorowy świat UV

Papugi i inne ptaki mają najbardziej skomplikowany system widzenia kolorów w porównaniu do ssaków. Ich świat jest o wiele bardziej barwny niż nasz.

• Kolory: Papugi są tetrachromatyczne, co oznacza, że posiadają cztery rodzaje czopków (ludzie mają tylko trzy). Dzięki temu widzą nie tylko kolory czerwony, zielony i niebieski, ale także światło ultrafioletowe (UV).
• Widzenie UV: Zdolność widzenia UV jest kluczowa. Papugi wykorzystują ją do:
  • Poszukiwania pożywienia: Wiele owoców i nasion ma wzory UV, które są niewidoczne dla ludzkiego oka, ale wyraźnie wskazują ptakom dojrzałość.
  • Wybór partnera: Pióra niektórych papug mają wzory UV, które odgrywają rolę w zalotach i komunikacji.
• Pole widzenia i ostrość: Papugi mają bardzo szerokie pole widzenia, sięgające około 300 stopni, ponieważ ich oczy są umieszczone po bokach głowy. Choć ich widzenie obuoczne (głębia) jest ograniczone, kompensują to, szybko przechylając głowę, aby ocenić odległość.

Goryle i Szympansy: wzrok jak u człowieka

Goryle i szympansy, będące wielkimi małpami człekokształtnymi, mają wzrok najbardziej zbliżony do ludzkiego. Jest to cecha unikalna wśród ssaków łożyskowych, które w większości są dichromatyczne.

• Kolory: Goryle i szympansy są trichromatyczne (trzy rodzaje czopków: czerwony, zielony, niebieski), podobnie jak ludzie. Ta zdolność do pełnego widzenia kolorów (w tym rozróżniania czerwieni i zieleni) jest ewolucyjnym przystosowaniem, które pomogło naczelnym w identyfikacji dojrzałych owoców i młodych, jadalnych liści w gęstym, zielonym środowisku lasu tropikalnego.
• Ostrość i percepcja: Mają dobrą ostrość wzroku i doskonałą percepcję głębi (widzenie stereoskopowe), co jest niezbędne do poruszania się w koronach drzew.
• Komunikacja: U naczelnych wzrok odgrywa kluczową rolę w komunikacji społecznej. Potrafią rozpoznawać poszczególne osobniki, a nawet ludzi, co świadczy o ich zaawansowanej percepcji wzrokowej. W przeciwieństwie do ludzi, białka oczu (twardówki) goryli i szympansów są często ciemne (związane z pigmentacją), co utrudnia odczytywanie kierunku ich spojrzenia przez inne osobniki, co może być mechanizmem służącym do unikania eskalacji konfliktu.