Unia Europejska, ze swoim rozbudowanym systemem prawnym, jest często postrzegana przez pryzmat dwóch skrajnych narracji: z jednej strony jako motor napędowy integracji i wzrostu, z drugiej – jako biurokratyczny moloch, który dławi innowacyjność i konkurencyjność. Prawda, jak zwykle, leży pośrodku, a odpowiedź na pytanie, czy UE to nadregulacja, zależy od perspektywy i sektora gospodarki, który bierzemy pod lupę.

Biurokratyczny ciężar: argumenty za nadregulacją

Krytycy Unii Europejskiej, zwłaszcza środowiska biznesowe i liberalni ekonomiści, od lat alarmują o zjawisku inflacji regulacyjnej. Dane są tu wymowne: w latach 2019–2024 w UE przyjęto około 13 tysięcy aktów prawnych, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych na poziomie federalnym było to zaledwie 3,5 tysiąca. Co więcej, unijne przepisy stają się coraz bardziej obszerne i skomplikowane, a ich treść bywa niespójna lub powtarzalna.

Koszty i spadek konkurencyjności

Raporty, takie jak ten przygotowany przez byłego prezesa EBC Mario Draghiego, wyraźnie wskazują, że nadmiar regulacji jest poważnym obciążeniem dla konkurencyjności gospodarek europejskich. W porównaniu z USA i Chinami, Europa odnotowuje niższy wzrost PKB per capita, a jej udział w globalnej gospodarce kurczy się.

Przedsiębiorcy wskazują na konkretne obszary, w których koszty biurokracji stają się zaporowe, zwłaszcza dla małych i średnich firm (MŚP):

1. Polityka klimatyczna (Europejski Zielony Ład): Choć cele transformacji ekologicznej są słuszne, związane z nimi regulacje (np. pakiet Fit for 55) generują wysokie koszty operacyjne i inwestycyjne, stawiając europejskie firmy w gorszej pozycji w stosunku do konkurentów z Azji czy USA, którzy nie podlegają tak restrykcyjnym normom.
2. Raportowanie ESG i należyta staranność (Due Diligence): Wdrażanie dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) i Taksonomii UE, choć ma na celu zwiększenie transparentności, wiąże się ze znacznymi kosztami administracyjnymi. Szacuje się, że roczne koszty dostosowania się do przepisów ESG dla polskich MŚP mogą sięgać nawet kilku miliardów złotych.
3. Cyfryzacja i ochrona danych (RODO): Mimo że RODO (Ogólne Rozporządzenie o Ochronie Danych) stało się globalnym standardem, jego implementacja i interpretacja bywają skomplikowane, a nowe inicjatywy, takie jak "cyfrowy omnibus", mają na celu częściowe uproszczenie coraz bardziej złożonego prawa cyfrowego.

Zjawisko "Gold-Plating"

Dodatkowym problemem jest tzw. "gold-plating", czyli praktyka państw członkowskich polegająca na wprowadzaniu bardziej restrykcyjnych lub dodatkowych wymogów krajowych przy implementacji dyrektyw UE, niż jest to wymagane przez prawo unijne. To zjawisko, szczególnie widoczne w Polsce, stawia lokalnych przedsiębiorców w niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej w stosunku do firm z innych krajów UE, które wdrażają minimalne unijne standardy.

Jednolity rynek: motor napędowy dobrobytu

Z drugiej strony, Unia Europejska to przede wszystkim Jednolity Rynek, który jest największym atutem i fundamentem konkurencyjności państw członkowskich.

Korzyści skali i wzrost PKB

Umożliwienie swobodnego przepływu towarów, usług, osób i kapitału tworzy strefę gospodarczą liczącą około 450 milionów konsumentów, stanowiącą blisko 14,3% światowego PKB.

• Wzrost gospodarczy: Szacunki Komisji Europejskiej wskazują, że PKB Unii Europejskiej jest nawet o 9% wyższe dzięki funkcjonowaniu jednolitego rynku.
• Korzyści dla Polski: Dla Polski, która przystąpiła do UE w 2004 roku, korzyści z uczestnictwa w jednolitym rynku są szczególnie widoczne. Obliczenia wskazują, że polskie PKB per capita według parytetu siły nabywczej jest o około 31% wyższe niż byłoby bez członkostwa w UE. Wpływ jednolitego rynku na wzrost gospodarczy Polski był co najmniej pięć razy większy niż korzyści z funduszy europejskich.
• Uproszczenia i standardy: Regulacje, takie jak system VAT OSS (One Stop Shop) dla handlu transgranicznego, znacznie upraszczają rozliczenia podatku VAT dla e-commerce, co jest bezpośrednią korzyścią dla MŚP chcących eksportować.

"Efekt Brukseli" – globalny wpływ regulacyjny

Unia Europejska, dzięki wielkości swojego rynku, stała się globalnym superregulatorem, wywierając wpływ na standardy na całym świecie – jest to tzw. "Efekt Brukseli".

Ponieważ niewiele globalnych firm może sobie pozwolić na nieprowadzenie działalności na lukratywnym rynku europejskim, są one zmuszone dostosować swoje produkty i praktyki do rygorystycznych norm UE (np. w zakresie prywatności - RODO, bezpieczeństwa produktów, ochrony środowiska). Często firmy te decydują się na stosowanie tych samych, wysokich standardów europejskich również w innych częściach świata, aby uniknąć kosztów związanych z podwójną produkcją lub usługami. To zjawisko:

• Wzmacnia pozycję UE na arenie międzynarodowej.
• Podnosi globalne standardy ochrony konsumentów, środowiska i danych.
• Daje przewagę konkurencyjną europejskim przedsiębiorstwom, które od początku działają w otoczeniu wysokich norm, co ułatwia im ekspansję na rynki, które stopniowo przyjmują podobne regulacje.

Podsumowanie: wyzwanie równowagi

Unia Europejska stoi przed fundamentalnym wyzwaniem: jak zachować korzyści płynące z jednolitego rynku (wzrost, swoboda handlu, globalny wpływ regulacyjny) i jednocześnie ograniczyć negatywne skutki nadmiernej biurokracji i kosztownych regulacji, które hamują innowacyjność i obniżają konkurencyjność w stosunku do USA i Chin.

Obecnie w Brukseli panuje świadomość tego problemu, czego dowodem są zapowiedzi Komisji Europejskiej dotyczące radykalnego zmniejszenia obciążeń regulacyjnych i administracyjnych oraz przeglądu istniejących przepisów w celu wyeliminowania wtórności i niespójności.

Ostatecznie, system regulacyjny UE jest mieczem obosiecznym. Z jednej strony, tworzy on największy na świecie zintegrowany rynek, który jest źródłem ogromnego wzrostu gospodarczego i dobrobytu, zwłaszcza dla nowych państw członkowskich. Z drugiej strony, inflacja przepisów, zwłaszcza w obszarach takich jak polityka klimatyczna czy cyfryzacja, oraz krajowe nadinterpretacje (gold-plating) stanowią realne obciążenie, które spowalnia innowacje i wymaga pilnej korekty. Kluczem do przyszłej konkurencyjności Europy jest znalezienie optymalnej równowagi między wysokimi standardami (Efekt Brukseli) a efektywnością gospodarczą.