MS Piłsudski i MS Batory to nazwy, które na trwałe zapisały się w historii polskiej żeglugi morskiej i stały się symbolami odrodzonej po I wojnie światowej Rzeczypospolitej. Były to dwa bliźniacze, luksusowe transatlantyki, które miały pełnić rolę pływających ambasad polskiej kultury i dumy narodowej, łącząc Gdynię z Nowym Jorkiem.

Narodziny polskich transatlantyków – duma II Rzeczypospolitej

W latach 30. XX wieku, wraz z rozwojem Gdyni jako głównego polskiego portu, pojawiła się potrzeba unowocześnienia floty pasażerskiej Polskich Linii Oceanicznych (wówczas Polskie Transatlantyckie Towarzystwo Okrętowe, później Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe – GAL). Dotychczas użytkowane parowce, takie jak SS Polonia, SS Kościuszko i SS Pułaski, były już przestarzałe. Podjęto decyzję o budowie dwóch nowoczesnych motorowców pasażersko-drobnicowych, które miały sprostać rosnącym standardom komfortu i bezpieczeństwa podróży atlantyckich.

Kontrakt na budowę, podpisany w 1933 roku, powierzono włoskiej stoczni Cantieri Riuniti dell’Adriatico (CRDA) w Monfalcone. Wybór włoskiej stoczni był podyktowany korzystnymi warunkami finansowymi, w tym możliwością spłaty większości kosztów budowy poprzez pięcioletnie dostawy polskiego węgla do Włoch.

Statki miały być nie tylko środkami transportu, ale i wizytówkami polskiej sztuki użytkowej. Wnętrza transatlantyków zaprojektowała specjalnie powołana Podkomisja Artystyczna, w skład której weszli wybitni polscy artyści i architekci, tacy jak profesorowie Wojciech Jastrzębowski, Lech Niemojewski i Tadeusz Pruszkowski. Dzięki temu, mimo włoskiej konstrukcji, statki miały unikalny, nowoczesny i polski wystrój.

MS Piłsudski – krótka, lecz intensywna historia

MS Piłsudski, nazwany na cześć Marszałka Józefa Piłsudskiego, był pierwszym z bliźniaczych transatlantyków. Wodowanie odbyło się 19 grudnia 1934 roku, a matką chrzestną została Wanda Pełczyńska.

• Służba pokojowa: Swój dziewiczy rejs przez Atlantyk do Nowego Jorku MS Piłsudski rozpoczął 15 września 1935 roku pod dowództwem kapitana Mamerta Stankiewicza. Transatlantyk szybko zyskał uznanie i stał się symbolem polskiej obecności na morzach, oferując pasażerom luksusowe warunki, w tym basen, salę gimnastyczną, garaż na 18 samochodów i przestronne pokłady słoneczne.
• Tragiczny koniec: Po wybuchu II wojny światowej statek został przekształcony w transportowiec wojska. W nocy z 25 na 26 listopada 1939 roku, podczas swojego pierwszego rejsu wojennego w kierunku Australii, MS Piłsudski zatonął wczesnym rankiem na Morzu Północnym, w pobliżu przylądka Flamborough. Najbardziej prawdopodobną przyczyną zatonięcia było wejście na niemiecką minę denną. Większość załogi, liczącej 170 osób, została uratowana, jednak w wyniku wycieńczenia i hipotermii zmarł kapitan Mamert Stankiewicz, który jako ostatni opuścił pokład.

MS Batory – „Lucky Ship” polskiej żeglugi

MS Batory, nazwany imieniem króla Stefana Batorego, był jednostką bliźniaczą MS Piłsudski. Został zwodowany 3 lipca 1935 roku i wszedł do służby w kwietniu 1936 roku. Ze względu na doświadczenia z eksploatacji „Piłsudskiego”, w konstrukcji „Batorego” wprowadzono pewne ulepszenia, poprawiające jego właściwości morskie.

• Służba pokojowa: Podobnie jak bliźniak, MS Batory kursował na linii Gdynia–Nowy Jork, szybko zdobywając popularność i przydomek „Lucky Ship” (Szczęśliwy Statek).
• Służba wojenna i legenda: W czasie II wojny światowej MS Batory, pod polską banderą, pełnił funkcję transportowca wojska i transportowca desantowego. Odbył 59 wojennych podróży, przewożąc około 120 tysięcy osób, w tym żołnierzy, uchodźców i dzieci. Uczestniczył m.in. w ewakuacji wojsk alianckich z Norwegii i Francji oraz w lądowaniu aliantów na Sycylii. To właśnie w tym okresie zyskał swoją legendę niezatapialnego i szczęśliwego statku, który unikał niebezpieczeństw.
• Powojenny powrót i wycieczki: Po wojnie, w 1947 roku, MS Batory powrócił do służby pasażerskiej, wznowił rejsy transatlantyckie, a później, w latach 60., stał się popularnym statkiem wycieczkowym.
• Koniec służby: MS Batory pływał do 1969 roku. W swojej karierze odbył 222 rejsy liniowe i 75 wycieczkowych, przewożąc łącznie ponad 300 tysięcy pasażerów. Po wycofaniu ze służby próbowano go zaadaptować na hotel i restaurację w Gdyni, ale pomysł nie powiódł się. Ostatecznie, w latach 1971–1972, MS Batory został zezłomowany w Hongkongu. Jego następcą został TSS „Stefan Batory”.

Dziedzictwo

MS Piłsudski i MS Batory były czymś więcej niż tylko statkami. Były to nowoczesne, pięknie zaprojektowane jednostki, które symbolizowały ambicje i możliwości odrodzonej Polski na arenie międzynarodowej. Choć losy obu bliźniaków potoczyły się dramatycznie różnie – jeden zatonął na początku wojny, drugi zaś stał się wojennym i powojennym bohaterem – oba na zawsze pozostały w pamięci jako „królowie” polskiej floty, duma Gdyni i pływające świadectwo polskiej historii.