Ocenomania i Regulaminomania: Ciche Epidemie w Polskich Szkołach i Przedszkolach

Edukacja, choć z założenia ma wspierać rozwój i kreatywność, coraz częściej staje się polem walki z dwoma groźnymi zjawiskami: ocenomanią i regulaminomanią. Choć te terminy nie figurują w oficjalnych dokumentach, doskonale opisują patologie, które obciążają zarówno uczniów, jak i nauczycieli, oddalając ich od sedna procesu nauczania. Zrozumienie ich istoty jest kluczem do przywrócenia równowagi w placówkach oświatowych.

Ocenomania: Gdy stopień przesłania wiedzę

Ocenomania to patologiczne zjawisko polegające na nadmiernym i niezdrowym skupieniu się na ocenach szkolnych i ciągłej ewaluacji, która staje się celem samym w sobie, a nie narzędziem wspierającym naukę.

Jak objawia się ocenomania?

W systemie dotkniętym ocenomanią, ocena przestaje być informacją zwrotną o postępach, a staje się wyznacznikiem wartości ucznia, źródłem presji i nieustannego porównywania.

• Presja na wynik: Uczniowie, a nawet dzieci w przedszkolach (gdzie ocena ma formę opinii lub ciągłej diagnozy), odczuwają ogromną presję, by osiągać jak najlepsze wyniki. Prowadzi to do nauki "pod test" i reprodukowania wiedzy, a nie jej faktycznego rozumienia i twórczego wykorzystania.
• Lęk i stres: Ciągłe wystawienie na ocenę, nawet w formie ustnej lub opisowej, generuje chroniczny stres i lęk przed porażką. Może to prowadzić do unikania wyzwań i obniżenia poczucia własnej wartości, zwłaszcza u osób wrażliwych.
• Kreatywność na drugim planie: W środowisku, gdzie liczy się tylko stopień, uczniowie boją się eksperymentować i popełniać błędy, ponieważ błąd jest natychmiast karany niższą oceną. To hamuje otwartość i kreatywność, które są niezbędne w nowoczesnym świecie.
• Rywalizacja zamiast współpracy: Oceny stają się narzędziem rywalizacji między uczniami, co negatywnie wpływa na atmosferę w klasie i umiejętność pracy w zespole.

Regulaminomania: Biurokratyczny paraliż edukacji

Regulaminomania to zjawisko charakteryzujące się nadmierną biurokracją, przesadną ilością procedur, dokumentacji i sprawozdań, które pochłaniają czas i energię kadry pedagogicznej, odciągając ją od bezpośredniej pracy z dziećmi. Choć regulaminy są potrzebne, ich nadmiar staje się chorobą systemu.

Skutki nadmiernej biurokracji (regulaminomanii)

Regulaminomania dotyka przede wszystkim nauczycieli i dyrektorów, ale jej negatywne konsekwencje odczuwają również uczniowie.

• Odciągnięcie od nauczania: Nauczyciele, zamiast skupiać się na przygotowaniu ciekawych zajęć, indywidualizacji pracy z uczniem czy wspieraniu jego rozwoju, są zmuszeni do wypełniania "tony dokumentów". Prowadzenie dzienników, sprawozdań, raportów dla dyrekcji i kuratorium oraz śledzenie ciągłych zmian w prawie oświatowym staje się priorytetem.
• Wypalenie zawodowe: Nadmiar obowiązków biurokratycznych, które często wydają się oderwane od rzeczywistych potrzeb edukacyjnych, prowadzi do frustracji i wypalenia zawodowego wśród nauczycieli.
• Mniej czasu dla ucznia: Konsekwencją biurokratycznego obciążenia jest drastyczne skrócenie czasu, który nauczyciel może poświęcić na indywidualną interakcję z uczniem, rozpoznanie jego potrzeb i udzielenie mu wsparcia.
• Bunt i niezadowolenie: Nadmierna biurokracja wywołuje bunt i niezadowolenie w środowisku nauczycielskim, które czuje się obciążone barierami utrudniającymi skupienie się na najważniejszym – edukacji.

Jak walczyć z ocenomanią i regulaminomanią?

Walka z tymi zjawiskami wymaga zmian systemowych, ale także zmiany mentalności w samych placówkach.

### Przeciwdziałanie Ocenomanii

1. Ocenianie Kształtujące (OK): Zastąpienie tradycyjnego, sumującego oceniania, ocenianiem kształtującym. Polega ono na udzielaniu szczegółowej, konstruktywnej informacji zwrotnej (feedbacku), która wskazuje, co uczeń zrobił dobrze, co wymaga poprawy i jak to zrobić.
2. Oceny jako informacja, nie wyrok: Zmiana postrzegania oceny – ma być ona narzędziem diagnostycznym dla ucznia i nauczyciela, a nie miarą wartości i potencjału.
3. Promowanie błędu: Stworzenie kultury, w której błąd jest naturalną częścią procesu uczenia się i okazją do rozwoju, a nie powodem do wstydu.
4. Indywidualizacja: Akceptacja, że każdy uczeń ma inną drogę rozwoju i inne tempo, a ujednolicone standardy nie działają.

### Ograniczanie Regulaminomanii

1. Uproszczenie dokumentacji: Postulowanie i wprowadzanie rozwiązań, które mają na celu uproszczenie i zracjonalizowanie dokumentacji szkolnej.
2. Wykorzystanie technologii: Wprowadzanie systemów zarządzania szkołą (np. systemów ERP), które automatyzują część procesów biurokratycznych, pozwalając nauczycielom zaoszczędzić czas.
3. Skupienie na sednie: Koncentracja na tym, co najważniejsze, czyli na pracy z uczniem, a nie na formalizmach. Wymaga to elastyczności i umiejętności krytycznej oceny aktualnego stanu przez samych dyrektorów i nauczycieli.
4. Ruchy na rzecz zmian: Wspieranie inicjatyw i ruchów oddolnych, które dążą do zmiany przepisów i ograniczenia biurokracji w oświacie.

Ocenomania i regulaminomania to dwie strony tej samej monety – systemowego obciążenia, które dusi radość z nauki i pasję do nauczania. Świadomość ich istnienia i aktywne dążenie do zmiany są pierwszym i najważniejszym krokiem do stworzenia zdrowszej i bardziej efektywnej szkoły.