W polskim systemie prawnym i konstytucyjnym nie istnieje prosty, automatyczny mechanizm pozwalający na nałożenie dożywotniego zakazu pełnienia funkcji publicznych na posłów lub inne osoby publiczne jedynie w konsekwencji „skandalicznych wypowiedzi i działań” lub „kompromitowania wizerunku Polski”, o ile działania te nie stanowią poważnego przestępstwa.

Odpowiedź na pytanie, dlaczego Anna Maria Żukowska i Grzegorz Braun nie otrzymali takiego zakazu, sprowadza się do trzech kluczowych filarów: konstytucyjnej zasady mandatu wolnego, ograniczeń prawnych dotyczących pozbawienia praw publicznych oraz konsekwencji, jakie faktycznie ponieśli za swoje czyny.

1. Konstytucyjne i prawne ograniczenia pozbawienia mandatu

Najważniejszą przeszkodą w zastosowaniu tak drastycznej kary, jak dożywotni zakaz pełnienia funkcji publicznych, jest status posła oraz zasady odpowiedzialności prawnej w państwie demokratycznym.

A. Zasada mandatu wolnego i immunitet poselski

Poseł w Polsce jest reprezentantem całego narodu (mandat wolny), a nie tylko swoich wyborców, co zapewnia mu dużą swobodę wypowiedzi. Choć ta swoboda nie jest absolutna, to jednak chroni go przed arbitralnym odbieraniem mandatu za poglądy, nawet jeśli są one kontrowersyjne, obraźliwe czy szkodliwe dla wizerunku państwa.

• Immunitet Poselski: Chroni posła przed pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, co w praktyce utrudnia szybkie postawienie zarzutów i wydanie prawomocnego wyroku, który mógłby prowadzić do utraty mandatu.
• Ograniczona możliwość wygaśnięcia mandatu: Konstytucja i Kodeks wyborczy precyzyjnie określają, kiedy mandat poselski wygasa. Najważniejsze przesłanki, które mogłyby mieć zastosowanie w kontekście działań publicznych, to:
  • Pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu.
  • Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub za umyślne przestępstwo skarbowe (co automatycznie oznacza utratę prawa wybieralności).

B. Dożywotni zakaz jako środek karny

Dożywotni zakaz pełnienia funkcji publicznych jest w polskim prawie karnym (Kodeks karny, art. 41) stosowany jako środek karny i ma charakter wyjątkowy.

• Przestępstwa korupcyjne i nadużycia władzy: Zakaz zajmowania stanowisk w organach i instytucjach państwowych i samorządowych orzeka się w przypadku skazania osoby pełniącej funkcję publiczną za przestępstwa korupcyjne (np. sprzedajność, płatna protekcja) lub nadużycia władzy. Zazwyczaj jest to zakaz na czas określony.
• Dożywotni zakaz (wyjątek): Dożywotni zakaz jest orzekany głównie w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego lub za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.

"Skandaliczne wypowiedzi i działania" (nawet jeśli są wysoce naganne moralnie i politycznie) bardzo rzadko kwalifikują się jako przestępstwa, za które orzeka się dożywotni zakaz, o ile nie są bezpośrednio związane z korupcją, nadużyciem stanowiska w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, lub nie stanowią np. nawoływania do nienawiści lub znieważenia, za które orzeczenie zakazu pełnienia funkcji publicznych jest możliwe, ale nie jest standardem, a tym bardziej nie jest dożywotnie.

2. Konsekwencje działań Anny Marii Żukowskiej

Anna Maria Żukowska, posłanka Lewicy, budziła kontrowersje głównie swoimi ostrymi, często wulgarnymi wypowiedziami w mediach społecznościowych, które wykraczały poza standardy debaty publicznej.

• Charakter kontrowersji: Dotyczyły one głównie naruszenia etyki i kultury politycznej (np. wulgarne słownictwo, ostre ataki personalne).
• Zastosowane konsekwencje: Konsekwencje w jej przypadku miały charakter głównie polityczny i dyscyplinarny:
  • Odpowiedzialność regulaminowa: W przypadku naruszenia etyki poselskiej, Marszałek Sejmu może zastosować kary regulaminowe (np. upomnienie, nagana, obniżenie uposażenia poselskiego). Wiele jej wypowiedzi było przedmiotem wniosków o ukaranie, które są rozpatrywane przez Komisję Etyki Poselskiej.
  • Konsekwencje wewnątrzpartyjne: W partii politycznej posłowie podlegają odpowiedzialności statutowej.
• Brak podstaw prawnych do zakazu: Wypowiedzi, nawet najbardziej kontrowersyjne, o ile nie stanowią przestępstwa (np. zniesławienia, nawoływania do nienawiści), nie stanowią podstawy do odebrania mandatu ani orzeczenia zakazu pełnienia funkcji publicznych w drodze postępowania karnego.

3. Konsekwencje działań Grzegorza Brauna

Działania Grzegorza Brauna (Konfederacja) były znacznie poważniejsze i często miały charakter bezpośredniego naruszenia prawa lub porządku publicznego, co prowadziło do podjęcia kroków prawnych i dyscyplinarnych.

• Charakter kontrowersji: W jego przypadku kontrowersje dotyczyły m.in. zgaszenia świec chanukowych w Sejmie, niszczenia mienia, antysemickich wypowiedzi, a także innych incydentów, które mogły wyczerpywać znamiona przestępstw.
• Zastosowane konsekwencje:
  • Kary regulaminowe Sejmu: Za zgaszenie świec chanukowych w Sejmie, Grzegorz Braun został ukarany przez Prezydium Sejmu najwyższą możliwą karą finansową (odebranie połowy uposażenia na 3 miesiące i całości diety na 6 miesięcy).
  • Postępowania prokuratorskie: Wiele jego działań i wypowiedzi było przedmiotem zawiadomień do prokuratury, np. w sprawie zgaszenia świec chanukowych. Aby prokuratura mogła postawić mu zarzuty, Sejm musi najpierw uchylić mu immunitet poselski.
  • Konsekwencje wewnątrzpartyjne: W konsekwencji swoich działań został wykluczony z klubu poselskiego Konfederacji.
• Brak podstaw prawnych do zakazu: Mimo iż jego czyny były bardzo poważne i prowadziły do postępowań karnych, dożywotni zakaz pełnienia funkcji publicznych mógłby zostać orzeczony tylko w przypadku prawomocnego skazania go za przestępstwo, które kwalifikowałoby się do zastosowania tego środka karnego (np. gdyby sąd uznał, że jego działania stanowiły nawoływanie do nienawiści lub przemocy, a jednocześnie uznałby za konieczne orzeczenie zakazu). Dotychczasowe konsekwencje to kary finansowe i wykluczenie z klubu, a nie prawomocny wyrok prowadzący do utraty mandatu i dożywotniego zakazu.

Podsumowanie

W demokratycznym państwie prawnym, pozbawienie obywatela (nawet posła) prawa do pełnienia funkcji publicznych jest najsurowszą sankcją i wymaga prawomocnego wyroku sądowego za ściśle określone, poważne przestępstwa, a nie tylko za naruszenie wizerunku czy niestosowne wypowiedzi.

W przypadku Anny Marii Żukowskiej i Grzegorza Brauna, ich działania i wypowiedzi, choć wywołały oburzenie i skandal, skutkowały:

1. Karami regulaminowymi (finansowymi) w Sejmie.
2. Konsekwencjami politycznymi (wykluczeniem z klubu poselskiego, krytyką).
3. Postępowaniami prokuratorskimi (w przypadku G. Brauna), które wymagają długotrwałej procedury uchylenia immunitetu i prawomocnego wyroku.

Żadne z ich dotychczasowych działań nie doprowadziło do spełnienia konstytucyjnych i prawnych przesłanek koniecznych do orzeczenia dożywotniego zakazu pełnienia funkcji publicznych jako środka karnego lub do automatycznego wygaśnięcia mandatu poselskiego z powodu utraty prawa wybieralności.