Kwestia pozytywnego promowania dziewczynek w placówkach edukacyjnych, często błędnie utożsamiana z terminem „dyskryminacja pozytywna”, jest tematem złożonym, który budzi wiele emocji i wymaga precyzyjnego rozróżnienia pojęć oraz analizy celów. Zamiast o kontrowersyjnej dyskryminacji pozytywnej (ang. affirmative action), w kontekście przedszkoli i szkół podstawowych oraz średnich, częściej mówi się o działaniach pozytywnych (ang. positive action) lub edukacji równościowej, których celem jest wyrównywanie szans i przeciwdziałanie stereotypom płciowym.

Dyskryminacja pozytywna a działania pozytywne: kluczowe rozróżnienie

W dyskursie publicznym terminy te bywają mylone, ale mają odmienne znaczenie.

1. Dyskryminacja pozytywna (preferencyjne traktowanie): Oznacza stosowanie kryteriów preferencyjnych, które dają przewagę kandydatom z historycznie dyskryminowanej grupy (np. dodatkowe punkty za płeć) w procesie rekrutacji lub dostępu do zasobów. Ma to na celu szybkie osiągnięcie równowagi statystycznej.

   • Kontrowersje: W Polsce, podobnie jak w wielu krajach, stosowanie ścisłej dyskryminacji pozytywnej (np. dodatkowe punkty dla kobiet za samą płeć) w dostępie do edukacji (zwłaszcza na poziomie uniwersyteckim lub w specjalistycznych kursach finansowanych np. ze środków unijnych) budzi wątpliwości prawne i jest często uznawane za potencjalnie sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości, ponieważ może prowadzić do przyjmowania osób o niższych kwalifikacjach kosztem lepiej wykwalifikowanych osób z innej grupy.
   • W szkołach i przedszkolach: W polskim systemie edukacji na poziomie przedszkolnym, podstawowym i średnim nie stosuje się dyskryminacji pozytywnej w rozumieniu preferencyjnych kryteriów przyjęć dla dziewczynek.

2. Działania pozytywne (wspierające programy): Oznaczają działania mające na celu usunięcie barier, które utrudniają danej grupie osiągnięcie pełnej równości. Nie polegają na przyznawaniu przewagi w rekrutacji, lecz na tworzeniu warunków do rozwoju, podnoszeniu świadomości i wzmacnianiu kompetencji. To właśnie ten rodzaj działań jest zalecany i wdrażany w przedszkolach i szkołach.

Zatem, zamiast pozytywnej dyskryminacji, placówki edukacyjne powinny koncentrować się na pozytywnym promowaniu dziewczynek poprzez szeroko zakrojone działania pozytywne i edukację równościową.

Jak powinno objawiać się pozytywne promowanie dziewczynek?

Pozytywne promowanie dziewczynek w edukacji polega na świadomym i systematycznym przeciwdziałaniu stereotypom płciowym, które mogą ograniczać ich wybory edukacyjne i zawodowe. Działania te powinny być włączające i skierowane do całej społeczności szkolnej, w tym chłopców, aby promować równość szans dla wszystkich.

## W przedszkolach: łamanie stereotypów od najmłodszych lat

Wiek przedszkolny to kluczowy moment, w którym dzieci przyswajają role płciowe i stereotypy, często wzmacniane przez otoczenie, zabawki czy literaturę dziecięcą.

• Równościowy dobór zabawek i aktywności: Nauczyciele powinni aktywnie zachęcać dziewczynki do zabawy klockami, samochodami, narzędziami, a chłopców do zabawy w dom, opiekowania się lalkami czy uczestniczenia w zajęciach artystycznych. Chodzi o to, by nie dzielić zabawek i aktywności na "chłopięce" i "dziewczęce".
• Neutralny język i wzmacnianie kompetencji: Unikanie komentarzy typu „Dziewczynki są grzeczne, a chłopcy rozrabiają” lub „To nie jest zajęcie dla dziewczynki”. Zamiast tego, należy chwalić konkretne umiejętności i cechy, niezależnie od płci (np. „Świetnie rozwiązałaś to zadanie, jesteś bardzo bystra!” lub „Wykazałeś się dużą empatią, pomagając koledze”).
• Wzorce osobowe w literaturze: Wybieranie książek i bajek, w których dziewczynki są aktywne, odważne, rozwiązują problemy i pełnią różnorodne role (np. naukowczynie, inżynierki, podróżniczki), a nie tylko księżniczki czekające na ratunek.

## W szkołach: wspieranie w obszarach stereotypowo męskich (STEM)

Choć dziewczęta często osiągają lepsze wyniki w nauce ogólnej, nadal obserwuje się ich niedoreprezentację na kierunkach ścisłych, technicznych i inżynieryjnych (STEM), a także w zawodach informatycznych, co może wynikać z utrzymujących się stereotypów i braku wiary we własne kompetencje matematyczne i informatyczne.

• Promowanie STEM dla dziewcząt: Organizowanie specjalnych warsztatów, kółek zainteresowań (np. programowanie, robotyka, eksperymenty fizyczne) skierowanych do dziewcząt lub aktywnie zachęcających je do udziału. Celem jest budowanie ich pewności siebie i pokazanie, że te dziedziny są dla nich dostępne.
• Równościowy program nauczania:
  • Przegląd podręczników i materiałów dydaktycznych: Eliminowanie z nich szkodliwych stereotypów płciowych. Przykładowo, w przeszłości w szkołach technicznych dziewczęta uczyły się szycia i gotowania, a chłopcy ślusarstwa i stolarstwa. Takie segregowanie zajęć należy wyeliminować.
  • Prezentowanie osiągnięć kobiet: Włączanie do nauczania historii, nauki i literatury sylwetek wybitnych kobiet, które odniosły sukces w różnych dziedzinach, tradycyjnie zdominowanych przez mężczyzn.
• Wspieranie rozwoju kompetencji liderskich: Zachęcanie dziewcząt do obejmowania ról liderskich w samorządzie uczniowskim, projektach grupowych czy debatach, co ma na celu wzmacnianie ich poczucia wpływu i sprawczości.
• Edukacja antydyskryminacyjna: Wprowadzanie do programu nauczania tematów dotyczących równości płci, różnorodności i przeciwdziałania dyskryminacji, co jest zgodne z zaleceniami Rzecznika Praw Obywatelskich i MEN.

## Rola nauczycieli i środowiska szkolnego

Najważniejszym elementem pozytywnego promowania jest postawa kadry pedagogicznej.

• Szkolenia dla nauczycieli: Nauczyciele powinni być szkoleni w zakresie świadomości stereotypów płciowych (gender awareness) i metod pracy promujących równość szans.
• Monitorowanie interakcji: Świadome monitorowanie, czy w klasie nie dochodzi do nieformalnej segregacji płciowej (np. w grupach zadaniowych, w dostępie do sprzętu komputerowego) lub czy chłopcy nie dominują w dyskusjach.
• Współpraca z rodzicami: Angażowanie rodziców w działania promujące równość, aby spójnie kształtować postawy wolne od stereotypów zarówno w szkole, jak i w domu.

Podsumowując, pozytywne promowanie dziewczynek w przedszkolach i szkołach powinno objawiać się nie poprzez formalną dyskryminację pozytywną (preferencyjne punkty), która jest kontrowersyjna i rzadko stosowana na tym poziomie edukacji, ale poprzez działania pozytywne. Działania te mają na celu eliminację stereotypów płciowych, wzmacnianie samooceny dziewczynek, zwłaszcza w dziedzinach STEM, oraz zapewnienie im pełnego i równego dostępu do wszystkich możliwości rozwojowych, zgodnie z zasadą równości szans.