Dlaczego ONZ i UE stosują prawo weta (liberum veto), powtarzając tym samym błąd Rzeczypospolitej Obojga Narodów?

Unia Europejska ONZ weto

Mechanizmy blokowania decyzji Weto chroni interesy państw Różnice w prawie weta ONZ UE

Gość (83.4.*.*)

1 dzień temu

Odpowiedź:

Mit czy rzeczywistość? Dlaczego weto w ONZ i UE to nie to samo co polskie liberum veto

Porównanie mechanizmów decyzyjnych w Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Unii Europejskiej (UE) do historycznego polskiego liberum veto jest często spotykanym, ale fundamentalnie błędnym skrótem myślowym. Choć na pierwszy rzut oka wydaje się, że możliwość zablokowania decyzji przez jeden podmiot prowadzi do paraliżu, to w rzeczywistości różnice między tymi mechanizmami są kolosalne.

Czym było liberum veto? Definicja paraliżu państwa

Aby zrozumieć, dlaczego porównanie jest nietrafione, musimy najpierw precyzyjnie zdefiniować, czym było liberum veto (z łac. „wolne nie pozwalam”) w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Była to zasada ustrojowa, która dawała prawo każdemu pojedynczemu posłowi na Sejmie do wyrażenia sprzeciwu. Skutkiem takiego sprzeciwu było nie tylko zablokowanie konkretnej uchwały, ale co najważniejsze, zerwanie całego Sejmu i unieważnienie wszystkich uchwał podjętych na nim do tej pory.

Był to mechanizm o charakterze totalnie destrukcyjnym:

Wszyscy posłowie mieli to prawo.
Blokowało całą sesję i anulowało wszystko, co już uchwalono.
Prowadziło do całkowitego paraliżu władzy ustawodawczej i było jedną z głównych przyczyn upadku państwa.

Weto w ONZ: Przywilej mocarstw, a nie każdego członka

Prawo weta w Organizacji Narodów Zjednoczonych jest mechanizmem o zupełnie innym charakterze i zakresie.

Ograniczony zakres i podmioty

W ONZ prawo weta przysługuje wyłącznie pięciu stałym członkom Rady Bezpieczeństwa (P5): Chinom, Francji, Rosji, Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym. Nie jest to prawo każdego ze 193 państw członkowskich.

Konsekwencje weta

Weto w ONZ pozwala stałemu członkowi Rady Bezpieczeństwa zablokować przyjęcie konkretnej rezolucji w sprawach merytorycznych, dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Najważniejsza różnica: Weto w Radzie Bezpieczeństwa nie powoduje zerwania obrad ani anulowania wcześniej przyjętych rezolucji w innych sprawach. Rada Bezpieczeństwa kontynuuje swoją pracę, a weto dotyczy tylko jednej, konkretnej propozycji.

Ponadto, w 2022 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję, która zobowiązuje Zgromadzenie do automatycznego zwołania debaty w ciągu 10 dni od użycia weta. Daje to wszystkim państwom członkowskim możliwość oceny i wyrażenia opinii na temat decyzji o zawetowaniu. Choć nie znosi to weta, jest to mechanizm zwiększający odpowiedzialność państwa, które z niego korzysta.

Weto w Unii Europejskiej: Zasada jednomyślności w wybranych obszarach

Unia Europejska nie stosuje weta w rozumieniu liberum veto. Zamiast tego, w niektórych obszarach, obowiązuje zasada jednomyślności. Oznacza to, że do podjęcia decyzji wymagana jest zgoda wszystkich państw członkowskich.

Głosowanie większością kwalifikowaną

W zdecydowanej większości spraw (np. dotyczących rynku wewnętrznego, handlu, ochrony środowiska) Rada Unii Europejskiej decyduje większością kwalifikowaną. W tym przypadku sprzeciw jednego lub nawet kilku państw nie blokuje przyjęcia prawa.

Jednomyślność (weto) w sprawach "wrażliwych"

Zasada jednomyślności, która jest potocznie nazywana „prawem weta”, jest stosowana tylko w sprawach uznanych za szczególnie wrażliwe dla suwerenności państw członkowskich, takich jak:

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.
Podatki.
Wieloletni budżet UE (finanse).
Przyjmowanie nowych członków (negocjacje akcesyjne).

Konsekwencje weta (jednomyślności) w UE

Podobnie jak w ONZ, sprzeciw jednego państwa członkowskiego w UE blokuje tylko konkretną decyzję w danym obszarze, ale nie paraliżuje pracy całej Unii ani nie unieważnia innych, wcześniej przyjętych aktów prawnych.

Co więcej, zasada jednomyślności w UE jest często postrzegana jako mechanizm ochrony suwerenności mniejszych państw przed narzuceniem im woli większych partnerów, zwłaszcza w kluczowych kwestiach.

Podsumowanie: Różnica między paraliżem a ochroną interesów

Cecha	Liberum Veto (Rzeczpospolita Obojga Narodów)	Prawo Weta w ONZ (Rada Bezpieczeństwa)	Zasada Jednomyślności w UE (Weto)
Kto ma prawo?	Każdy poseł na Sejmie.	Tylko 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa.	Każde państwo członkowskie (w wybranych obszarach).
Zakres działania	Blokuje uchwałę, zrywa Sejm i anuluje wszystkie dotychczasowe uchwały.	Blokuje konkretną rezolucję Rady Bezpieczeństwa.	Blokuje konkretną decyzję w wąskim zakresie (np. podatki, polityka zagraniczna).
Skutek systemowy	Całkowity paraliż władzy ustawodawczej.	Blokada działania Rady Bezpieczeństwa w danej sprawie.	Blokada podjęcia decyzji w danym obszarze.

Porównywanie współczesnych mechanizmów weta w ONZ i UE do liberum veto jest więc nieuzasadnione. O ile liberum veto było mechanizmem destrukcyjnym, który prowadził do anarchii i upadku państwa, o tyle weto w ONZ i zasada jednomyślności w UE są mechanizmami, które mają za zadanie chronić kluczowe interesy mocarstw (w ONZ) lub suwerenność państw członkowskich (w UE), nie prowadząc do rozwiązania organizacji ani unieważnienia całego jej dorobku prawnego. To różnica między sparaliżowaniem całego organizmu a zablokowaniem jednej jego funkcji.

Jakie masz pytanie?