Współczesna debata publiczna często koncentruje się wokół kwestii, które dotykają najbardziej intymnych sfer życia: zdrowia psychicznego i rodziny. Nic więc dziwnego, że profesje i instytucje, które mają bezpośredni wpływ na te obszary – psychologowie oraz tzw. obrońcy praw dzieci – budzą tak silne emocje i kontrowersje. Krytyka i spory wokół nich wynikają z połączenia problemów natury naukowej, etycznej, prawnej oraz głęboko zakorzenionych konfliktów społecznych, zwłaszcza tych dotyczących granic władzy rodzicielskiej i roli państwa.

Psychologowie: między nauką a niesprawdzoną praktyką

Kontrowersje wokół psychologów, a szerzej psychoterapeutów, mają swoje źródło w kilku kluczowych obszarach, z których najważniejszy dotyczy statusu samej dyscypliny.

Problem naukowości i skuteczności

Jednym z najpoważniejszych zarzutów jest ten, który stawia pod znakiem zapytania naukową rzetelność części psychologii i psychoterapii. Krytycy, tacy jak dr Tomasz Witkowski, określają część nauk społecznych mianem "kultu cargo", co oznacza, że imitują one metodologię nauk przyrodniczych (np. fizyki czy chemii), ale bez osiągania realnych, weryfikowalnych wyników.

• Wielość nurtów i brak konsensusu: W psychoterapii istnieje wiele sprzecznych ze sobą szkół i orientacji teoretycznych, co utrudnia znalezienie dwóch terapeutów, którzy w pełni się zgadzają. Ta różnorodność, choć z jednej strony może być postrzegana jako bogactwo, z drugiej jest dowodem na brak jednolitego, naukowo ugruntowanego modelu leczenia.
• Pseudonauka w gabinetach: Powszechne jest stosowanie metod o wątpliwej lub zerowej wartości naukowej, takich jak niektóre testy projekcyjne (np. test Rorschacha czy test Drzewa) . Krytycy ostrzegają, że w wielu przypadkach terapie te mają skuteczność nie większą niż efekt placebo.
• Brak regulacji: Brak ujednoliconej ustawy o zawodzie psychoterapeuty (choć trwają prace nad regulacją zawodu psychologa) prowadzi do sytuacji, w której na rynku pojawiają się szarlatani oferujący niesprawdzone metody.

Etyka, władza i rola "eksperta"

Psychologowie i biegli sądowi odgrywają kluczową rolę w procesach sądowych (np. rozwodowych, adopcyjnych), co automatycznie czyni ich postacie kontrowersyjne.

• Wpływ na decyzje życiowe: Opinie psychologiczne i psychiatryczne często decydują o losach dzieci, rodziców, a nawet o zdolności do pełnienia funkcji publicznych. Błędy lub stronniczość w diagnozie mogą mieć dramatyczne konsekwencje.
• Obawa przed oceną: Pacjenci często obawiają się, że psychoterapeuta będzie ich oceniał lub krytykował, zwłaszcza gdy poruszane są trudne tematy, takie jak relacje z rodzicami. Choć etyka zawodowa nakazuje powstrzymywanie się od osądów, w praktyce relacja terapeutyczna jest asymetryczna, a terapeuta posiada pewną władzę nad narracją klienta.
• Historyczne "czarne karty": Historia psychologii obfituje w kontrowersyjne eksperymenty (jak np. "Mały Albert") oraz etycznie naganne działania, w tym udział w rozwoju eugeniki, co rzuca cień na całą dyscyplinę.

Obrońcy praw dzieci: konflikt praw i ingerencja w rodzinę

Kontrowersje wokół instytucji zajmujących się ochroną praw dziecka (np. Rzecznik Praw Dziecka, organizacje pozarządowe, a także służby socjalne) wynikają głównie z kolizji dwóch podstawowych wartości: dobra dziecka i nienaruszalności rodziny/praw rodzicielskich.

Granice interwencji państwa

Największe emocje i kontrowersje budzi kwestia odbierania dzieci z rodzin. Choć celem interwencji jest ochrona dziecka przed przemocą, okrucieństwem lub zaniedbaniem, każdy taki przypadek jest dramatem i często jest postrzegany przez społeczeństwo jako nadmierna i pochopna ingerencja państwa.

• Pochopne odebranie a trauma: Krytycy wskazują, że w niektórych przypadkach interwencje nastąpiły zbyt późno, ale w innych – zbyt pochopnie, bez zapewnienia odpowiedniego wsparcia rodzicom, do którego służby są zobowiązane. Przymusowe odebranie dziecka jest trudną i traumatyczną sytuacją, a umieszczenie w pieczy zastępczej, choć konieczne w skrajnych przypadkach, niesie ze sobą ryzyko dalszych problemów dla dziecka.
• Liberalizacja przepisów: Zmiany w prawie, które usuwają sformułowanie o konieczności stwierdzenia "bezpośredniego" zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą domową, budzą kontrowersje. Choć zwolennicy zmian argumentują, że ma to zapewnić lepszą ochronę, przeciwnicy obawiają się, że może to prowadzić do nadużyć i łatwiejszego odbierania dzieci z rodzin, w których problemem jest np. ubóstwo, a nie bezpośrednia przemoc.

Konflikt lojalności i alienacja rodzicielska

W sprawach rozwodowych i okołorozstaniowych, obrońcy praw dziecka często interweniują, gdy dochodzi do silnego konfliktu między rodzicami.

• Dziecko w centrum sporu: Rzecznik Praw Dziecka wielokrotnie zwracał uwagę na problem alienacji rodzicielskiej, czyli uniemożliwiania lub utrudniania kontaktu dziecka z jednym z rodziców, co jest formą przemocy emocjonalnej. W takich sytuacjach dziecko jest wciągane w konflikt lojalności, a instytucje mają za zadanie chronić jego prawo do obojga rodziców, co często stawia je w opozycji do jednego z nich.
• Niewłaściwe wysłuchanie dziecka: Mimo że prawo dziecka do bycia wysłuchanym jest fundamentalne, zdarza się, że sądy (i co za tym idzie, współpracujący z nimi psychologowie i kuratorzy) w niewłaściwy sposób realizują ten obowiązek, ignorując głos dziecka lub opinie psychologiczne (np. w sprawach międzynarodowych uprowadzeń).

Polityka i system

Kontrowersje budzi również działalność instytucji na poziomie systemowym i politycznym.

• Krytyka instytucjonalna: Działalność Rzecznika Praw Dziecka bywa krytykowana w kontekście kryzysu praworządności, a podejmowane przez niego działania (lub ich brak) mogą być postrzegane jako stronnicze lub nieskuteczne.
• Uprzedzenia i brak reakcji: Organizacje broniące praw dzieci zarzucają czasem służbom brak odpowiedniej reakcji w dramatycznych przypadkach (np. bezdomności), sugerując, że może to wynikać z uprzedzeń (np. rasowych) wobec rodzin imigranckich.

Podsumowując, zarówno psychologowie, jak i obrońcy praw dzieci, budzą kontrowersje, ponieważ ich praca dotyka najdelikatniejszych i najbardziej wrażliwych aspektów ludzkiego życia: zdrowia psychicznego, intymności rodziny i władzy nad dzieckiem. W przypadku psychologów spory koncentrują się wokół naukowości, etyki i skuteczności metod. W przypadku obrońców praw dzieci głównym zarzewiem konfliktu jest trudne do wytyczenia granica między ochroną dziecka a poszanowaniem autonomii rodziny i praw rodzicielskich. W obu przypadkach, gdy zawodzi system, a decyzje mają dramatyczne konsekwencje, kontrowersje stają się nieuniknione.