Test Szondiego, choć w Polsce nie jest tak powszechnie znany jak Test Rorschacha czy Test Apercepcji Tematycznej (TAT), stanowi jedno z najbardziej intrygujących i jednocześnie kontrowersyjnych narzędzi diagnostycznych w historii psychologii. Jest to metoda projekcyjna, która ma za zadanie dotrzeć do najgłębiej ukrytych, stłumionych impulsów i nieświadomych popędów, które według jego twórcy, Léopolda Szondiego, kształtują nasze życiowe wybory, czyli tzw. "los".

Na czym dokładnie polega Test Szondiego?

Test Szondiego to niewerbalny test projekcyjny osobowości, opracowany przez węgierskiego psychiatrę Léopolda Szondiego w 1935 roku. Jego podstawowym założeniem jest teoria, że nieświadome wybory emocjonalne, takie jak sympatia lub awersja do konkretnych twarzy, mogą ujawnić wrodzone, genetycznie odziedziczone popędy, które wpływają na nasz los (stąd nazwa "analiza losu" – Schicksalsanalyse). Szondi uważał, że ludzie dobierają się na zasadzie podobieństw, a podświadomie pociągają nas osoby, których problemy psychiczne lub zaburzenia są zbliżone do naszych własnych, stłumionych problemów.

Procedura badania:

1. Materiał testowy: Test składa się z zestawu 48 fotografii (portretów) osób, które cierpiały na określone problemy psychiczne lub zaburzenia. Zdjęcia te są podzielone na 6 serii, po 8 twarzy w każdej.
2. Zadanie badanego: Osoba badana jest proszona o przyjrzenie się każdej serii i wskazanie dwóch portretów, które wydają się jej najbardziej sympatyczne (pociągające), oraz dwóch, które są najbardziej niesympatyczne, odrażające lub budzące największy dyskomfort/strach.
3. Cel projekcji: Ponieważ zadanie jest proste i odwołuje się do pierwszego wrażenia emocjonalnego, ma ono ominąć świadome mechanizmy obronne i ujawnić stłumione cechy lub impulsy, zepchnięte do podświadomości.

Co konkretnie bada Test Szondiego?

Test Szondiego bada nieświadome popędy instynktowne i ich dynamikę, które Szondi zorganizował w system zwany "analizą losu" (niem. Schicksalsanalyse). Koncepcja ta zakłada istnienie czterech głównych wymiarów (wektorów) popędowych, z których każdy składa się z dwóch przeciwstawnych potrzeb popędowych:

1. Wektor Seksualny (S):
   • h (Homoseksualizm)
   • s (Sadyzm)
2. Wektor Paroksyzmalny (P) – związany z emocjami i agresją:
   • e (Epilepsja – impulsywność, gniew)
   • hy (Histeria – potrzeba uwagi, teatralność)
3. Wektor Schizoformiczny (Sch) – związany z Ja i relacjami ze światem:
   • k (Katatonia – zahamowanie, sztywność)
   • p (Paranoja – projekcja, podejrzliwość)
4. Wektor Ego (C) – związany z nastrojem i kontaktem:
   • d (Depresja – poczucie winy, smutek)
   • m (Mania – nadmierne pobudzenie, ekstrawersja)

Test ma ujawnić, które z tych ośmiu potrzeb popędowych są u danej osoby zaspokojone (wybór portretu jako sympatycznego) i niezaspokojone/stłumione (wybór portretu jako niesympatycznego/odrażającego).

W jaki sposób interpretuje się wyniki?

Interpretacja wyników Testu Szondiego jest złożonym procesem, który wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu psychoanalizy i teorii Szondiego. Polega ona na analizie wzorców wyborów (sympatia/awersja) w odniesieniu do każdego z ośmiu popędów.

Kluczowe zasady interpretacji:

• Wybór odrażający (Awersja): Jeśli badany wybiera twarz odpowiadającą danemu popędowi jako najbardziej odrażającą, interpretuje się to jako silne stłumienie tego popędu w podświadomości. Na przykład, awersja do portretu "sadysty" może sugerować tłumienie własnej potrzeby dominacji, autorytarnych zachowań czy agresywnych intencji.
• Wybór sympatyczny (Pociąg): Wybór twarzy jako sympatycznej może wskazywać na popęd, który jest akceptowany i zaspokajany w życiu codziennym, lub na ten, który jest wyrażany w sposób jawny.
• Brak wyboru (Indyferencja): Może sugerować, że dany popęd jest w równowadze lub nie odgrywa obecnie kluczowej roli w dynamice osobowości.
• Profil popędowy: Na podstawie wszystkich wyborów tworzy się profil popędowy (tzw. Szondi-Profil), który za pomocą symboli (np. + dla wyboru sympatycznego, - dla awersji) przedstawia dynamikę popędów w czterech wektorach. Analiza tego profilu ma dostarczyć informacji o wymiarach osobowości, stłumionych konfliktach, mechanizmach obronnych oraz potencjalnych ścieżkach życiowych (losie).

Ważna uwaga: Interpretacja wyników powinna być zawsze przeprowadzana przez wykwalifikowanego psychologa, który rozumie psychoanalityczne podstawy testu. Wyniki testu nie są diagnozą zaburzeń umysłowych, lecz wskazują na możliwe stłumione impulsy i wewnętrzne konflikty.

Co decyduje o jego wiarygodności?

Kwestia wiarygodności (rzetelności i trafności) Testu Szondiego jest najbardziej kontrowersyjnym elementem i jest głównym powodem, dla którego test ten jest rzadko stosowany w nowoczesnej psychologii klinicznej, zwłaszcza w Polsce i większości krajów zachodnich.

Krytyka psychometryczna

• Słabe właściwości psychometryczne: Test Szondiego jest krytykowany za słabe właściwości psychometryczne, czyli niską rzetelność (spójność wyników w czasie) i trafność (zdolność do mierzenia tego, co ma mierzyć).
• Brak naukowego konsensusu: W 2006 roku w ankiecie Delphi przeprowadzonej wśród amerykańskich psychologów Test Szondiego został oceniony jako "prawdopodobnie zdyskredytowany" w ocenie osobowości.
• Teoretyczne podstawy: Krytyka dotyczy również samych teoretycznych podstaw testu, zwłaszcza koncepcji dziedziczenia popędów i "losu".

Uzasadnienie stosowania (w tradycji projekcyjnej)

Mimo krytyki, Test Szondiego nadal jest używany w niektórych europejskich tradycjach psychoanalitycznych i diagnostyki projekcyjnej, a także bywa przedmiotem ponownych badań w kontekście nowoczesnej nauki o afekcie i epigenetyki.

O wiarygodności psychologicznych testów decydują ogólne kryteria:

1. Rzetelność (Reliability): Stopień, w jakim test daje spójne wyniki w różnych warunkach i momentach.
2. Trafność (Validity): Stopień, w jakim test mierzy to, co ma mierzyć.
3. Standaryzacja: Określenie norm i procedur badania na reprezentatywnej grupie.

W przypadku Testu Szondiego, jako metody projekcyjnej, jego wiarygodność w dużej mierze zależy od doświadczenia i kwalifikacji psychologa przeprowadzającego badanie i dokonującego interpretacji. Specjaliści w tej dziedzinie argumentują, że test ten dostarcza cennych, choć trudnych do obiektywnej weryfikacji, informacji o nieświadomej dynamice osobowości, które mogą być użyteczne w procesie terapeutycznym, ale nie powinien być traktowany jako jedyne i ostateczne narzędzie diagnostyczne.

Podsumowując, Test Szondiego to historyczne i fascynujące narzędzie, które próbuje uchwycić najgłębsze, stłumione aspekty osobowości. Jego mechanizm opiera się na reakcjach emocjonalnych na twarze osób z zaburzeniami, a interpretacja dotyczy dynamiki ośmiu popędów. Choć jego naukowa wiarygodność jest kwestionowana przez współczesną psychometrię, pozostaje on ważnym elementem w historii testów projekcyjnych i jest nadal stosowany w niektórych nurtach psychoanalitycznych.