Angelologia, z greckiego angelos (posłaniec, anioł) i logia (nauka), to fascynujący dział teologii systematycznej i religioznawstwa, który zajmuje się badaniem i interpretacją nauki o aniołach, czyli bytach duchowych. Angelologia bada nie tylko naturę i hierarchię aniołów, ale także ich rolę w historii zbawienia, ich funkcje oraz znaczenie w życiu duchowym wiernych. Choć koncepcje istot niebiańskich są obecne w wielu kulturach i religiach świata, to właśnie w tradycjach abrahamowych – chrześcijaństwie, judaizmie i islamie – angelologia rozwinęła się w najbardziej szczegółowy i usystematyzowany sposób.

Angelologia w tradycji chrześcijańskiej

W teologii chrześcijańskiej angelologia jest częścią dogmatyki. Aniołowie są postrzegani jako istoty duchowe, nadrzędne wobec ludzi, które nie podlegają prawom małżeństwa. Pismo Święte wielokrotnie wspomina o ich ogromnej liczbie, a ich podstawowym zadaniem jest oddawanie czci i służba Bogu oraz służenie ludziom, w tym ochranianie ich.

Chrześcijańska hierarchia anielska

Najbardziej wpływowy i szczegółowy system klasyfikacji aniołów w chrześcijaństwie stworzył anonimowy syryjski mnich, znany jako Pseudo-Dionizy Areopagita, żyjący na przełomie V i VI wieku. W swoim traktacie „Hierarchia niebiańska” opisał on ścisłą konstrukcję dziewięciu chórów anielskich, podzielonych na trzy triady (hierarchie):

I Stopień – Stopień Doskonałości (Najbliżej Boga)

Anioły z tego stopnia trwają w bezpośrednich promieniach Boskiego światła i miłości, tworząc „krąg Boga” i stojąc bezpośrednio przed Jego obliczem.

1. Serafiny (z hebr. „płonący”, „ognisty”) – Aniołowie najbardziej miłujący Boga, przedstawiani z sześcioma skrzydłami. Chronią Jego tron, znają boski plan i jako pierwsi poznają Boże myśli.
2. Cherubiny (z hebr. „pełni wiedzy”, „rozlewający mądrość”) – Wyrażają zdolność poznawania i oglądania Boga oraz przekazywania mądrości istotom im podległym. W Biblii strzegły wejścia do Ogrodu Eden.
3. Trony – Symbolizują boską zwierzchność i hegemonię, obdarzone prawami rozkazywania.

II Stopień – Stopień Oświecenia

Anioły te przekazują boskie światło aniołom z niższych hierarchii, osiągając oświecenie i wtajemniczenie od Boga.
4. Panowania (Dominacje) – Regulują anielskie obowiązki i utrzymują porządek w niższych sferach.
5. Moce (Cnoty)
6. Władze (Mocarstwa/Potęgi)

III Stopień – Stopień Oczyszczenia

Anioły te są najbliżej świata ludzkiego i bezpośrednio angażują się w sprawy ziemskie.
7. Zwierzchności (Księstwa)
8. Archaniołowie – Pełnią funkcje posłańców o wielkim znaczeniu, jak Michał, Gabriel i Rafał.
9. Aniołowie – Najniższy chór, najbliższy ludziom, często utożsamiany z aniołami stróżami.

Aniołowie w judaizmie i islamie

Koncepcja aniołów (hebr. malak, arab. malak – posłaniec) jest równie fundamentalna w judaizmie i islamie.

Judaizm

Słowo „anioł” po raz pierwszy pojawiło się w księgach judaizmu. Aniołowie są postrzegani jako niematerialne byty, obdarzone intelektem i wolą, stworzone przez Boga. W tradycji żydowskiej aniołowie pełnią funkcje posłańców, wykonawców woli Bożej, a także są związani z różnymi aspektami natury i życia.

Islam

W islamie wiara w aniołów jest drugim filarem wiary, zaraz po wierze w Allaha. Aniołowie odgrywają jeszcze większą rolę niż w chrześcijaństwie, ponieważ muzułmanie nie wierzą w pośrednictwo Chrystusa, a większe znaczenie przypisują pośrednictwu aniołów w kontaktach człowieka z Bogiem. Słowo malak pojawia się w Koranie ponad osiemdziesiąt razy. Do najważniejszych aniołów w islamie należą:

• Dżibril (Gabriel) – Archanioł, który przekazał Mahometowi objawienie Koranu.
• Mika'il (Michał) – Anioł odpowiedzialny za deszcz i zaopatrzenie.
• Izra'il – Anioł śmierci.

Angelologia a demonologia

Angelologia jest ściśle powiązana z demonologią, która zajmuje się badaniem upadłych aniołów (demonów). Angelologia bada również kwestię upadku części aniołów, który według tradycji chrześcijańskiej był spowodowany grzechem pychy. Upadłe anioły, służące szatanowi, są przeciwieństwem dobrych aniołów, które służą Bogu i ludziom.

Angelologia to nie tylko historyczna nauka teologiczna, ale także żywy element kultury, sztuki i duchowości, który od wieków inspiruje ludzi do refleksji nad niewidzialnym światem i relacją między tym, co ziemskie, a tym, co boskie.