Odpowiedź na to pytanie dotyka sedna mechanizmów społecznych, dynamiki władzy i przywilejów w internecie, a także psychologii humoru i stereotypów. Różnica w reakcji internautów na te dwa zjawiska – ostrą krytykę stwierdzenia „bieda to stan umysłu” i powszechną akceptację, a nawet aktywne używanie, pejoratywnych imion – jest głęboko zakorzeniona w tym, kogo i w jaki sposób dotyka dana wypowiedź.

Bieda to nie stan umysłu, to problem strukturalny

Stwierdzenie, że „bieda to stan umysłu”, wypowiadane najczęściej przez osoby zamożne i uprzywilejowane (jak w głośnym przypadku celebrytów Julii Wieniawy i Kuby Wojewódzkiego), wywołuje natychmiastową i masową krytykę z kilku kluczowych powodów.

1. Uderzenie w dół (Punching Down)

Najważniejszym czynnikiem jest mechanizm tzw. punching down, czyli uderzania w słabszych. Krytyka celebrytów jest postrzegana jako atak na osoby znajdujące się w niższej pozycji społecznej i ekonomicznej.

• Brak empatii i ignorowanie struktury: Internauci zarzucają celebrytom oderwanie od rzeczywistości i brak zrozumienia dla mechanizmów społecznych i ekonomicznych. Bieda bardzo często nie jest wynikiem złego nastawienia czy braku afirmacji, lecz czynników niezależnych od jednostki, takich jak: miejsce urodzenia, stan zdrowia, brak dostępu do edukacji, dziedziczone długi, dyskryminacja na rynku pracy czy po prostu pech.
• Wina ofiary: Stwierdzenie „bieda to stan umysłu” przerzuca całą odpowiedzialność za ubóstwo na samą osobę biedną, sugerując, że wystarczy zmienić myślenie, by stać się bogatym. Jest to teza krzywdząca, ponieważ ignoruje fakt, że osoby ubogie często pracują ciężej niż elity, ale ich praca jest nisko opłacana, a ich możliwości rozwoju są zablokowane przez bariery systemowe.
• Władza i przywilej: Kiedy osoba majętna, często pochodząca z uprzywilejowanej rodziny, głosi taką tezę, jest to postrzegane jako hipokryzja i populizm, ponieważ jej sukces jest w dużej mierze efektem korzystnego startu, a nie wyłącznie „ciężkiej pracy” czy „mentalności”.

Krytyka tego stwierdzenia jest więc reakcją na niesprawiedliwość społeczną i obroną osób, które są marginalizowane i obwiniane za swój trudny los.

Janusz, Grażyna, Sebastian i Karyna: autoironia i krytyka postaw

Sytuacja z pejoratywnym użyciem imion Janusz, Grażyna, Sebastian i Karyna jest zupełnie inna, ponieważ te postacie pełnią funkcję autoironiczną i satyryczną, a ich krytyka jest skierowana nie tyle przeciwko konkretnym osobom, co przeciwko pewnym postawom i cechom społecznym, które są powszechnie uznawane za negatywne.

1. Krytyka postaw, nie statusu

Stereotypy te nie są bezpośrednio związane z biedą, lecz z niską kulturą osobistą, ignorancją, cwaniactwem, roszczeniowością, brakiem horyzontów i małomiasteczkowością.

• Janusz i Grażyna uosabiają stereotyp "polskiego cebulaka", skąpego, zapatrzonego w promocje, plotkującego, nieznającego zasad kultury.
• Sebastian i Karyna to młodsze pokolenie, często kojarzone z nieodpowiedzialnością i roszczeniowością ("madka").

Krytyka jest skierowana przeciwko cechom charakteru i zachowaniom, które teoretycznie można zmienić, a nie przeciwko strukturalnemu brakowi pieniędzy.

2. Autoironia i poczucie wspólnoty

Memy z nosaczem sundajskim (symbolem Janusza) i jego rodziną stały się jednym z najpopularniejszych szablonów memowych w polskim internecie. To zjawisko ma charakter autoironii narodowej i społecznej.

• Śmiech z samego siebie: Internauci, używając tych imion, śmieją się z negatywnych cech, które sami dostrzegają w polskim społeczeństwie – a często także w sobie samych lub w swoim najbliższym otoczeniu. Jest to forma oczyszczającej satyry, która pozwala zdystansować się od wstydliwych cech Polaków.
• Uderzenie w bok (Punching Sideways): W przeciwieństwie do punching down, memy te są często postrzegane jako punching sideways – krytyka skierowana do grupy, do której sam krytyk w pewnym stopniu należy lub którą dobrze zna. Nie jest to atak z pozycji uprzywilejowanej elity na osoby ubogie, ale krytyka pewnej "klasy" lub "stylu życia", która jest często utożsamiana z brakiem aspiracji, a nie z faktycznym ubóstwem.

3. Funkcja memu i humoru

Memy z Januszem i Grażyną są przede wszystkim humorem internetowym. Humor, nawet ten oparty na stereotypach, często pełni funkcję wentyla bezpieczeństwa i narzędzia szybkiej komunikacji. Imiona te stały się eponimami – skrótami myślowymi, które natychmiast wywołują w umyśle odbiorcy złożony obraz zachowania, co jest niezwykle skuteczne w szybkich i zwięzłych formatach internetowych.

Podsumowanie różnic

Internauci krytykują stwierdzenie o biedzie, ponieważ postrzegają je jako atak z góry na osoby, które nie mają możliwości obrony przed systemem, a jednocześnie są obwiniane za swój stan. Natomiast pejoratywne użycie imion jest postrzegane jako krytyka postaw z pozycji równych (lub tylko nieznacznie wyższych, np. klasy średniej śmiejącej się z "cebulactwa"), będąca formą autoironicznej satyry społecznej, która nie dotyka bezpośrednio braku środków do życia, lecz braku kultury i ignorancji. W pierwszym przypadku krytykowany jest brak empatii celebrytów, w drugim – krytykowane są negatywne postawy społeczne.