To zagadnienie dotyka fundamentalnych zasad międzynarodowego prawa humanitarnego i praw dziecka, a jego sedno tkwi w priorytecie, jaki te dokumenty nadają dobru dziecka oraz w ewolucji rozumienia, czym jest rodzina i relacja rodzicielska.

Brak bezpośredniego odniesienia do „rodziny biologicznej” w Konwencji o prawach dziecka (KPD) oraz brak „prawa do wychowywania dzieci przez rodziców biologicznych” w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (PDPCz) nie jest przeoczeniem, lecz świadomym zabiegiem prawnym i filozoficznym, który ma na celu zapewnienie jak najszerszej i najskuteczniejszej ochrony każdemu dziecku.

Dlaczego Konwencja o prawach dziecka unika terminu „rodzina biologiczna”?

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1989 roku, opiera się na nadrzędnej zasadzie najwyższego dobra dziecka (ang. best interests of the child) . Jest to zasada, która musi być brana pod uwagę we wszelkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne czy organy ustawodawcze.

1. Priorytet funkcjonalny nad biologicznym

Kluczowym powodem, dla którego KPD nie używa sformułowania „rodzina biologiczna”, jest przyjęcie funkcjonalnej definicji rodziny i rodzicielstwa zamiast definicji opartej wyłącznie na więzi genetycznej.

• Szerokie rozumienie rodziny: Konwencja mówi o „rodzicach”, „członkach dalszej rodziny”, „opiekunach prawnych” lub „innych osobach prawnie odpowiedzialnych za dziecko” . Dokumenty te uznają, że miłość, opieka, bezpieczeństwo i warunki do rozwoju mogą być zapewnione przez różne formy rodziny – w tym rodziny adopcyjne, zastępcze, a także przez inne osoby, które faktycznie pełnią funkcję rodzicielską.
• Ochrona dziecka w kryzysie: Użycie szerokiego terminu pozwala na objęcie ochroną dzieci, które straciły rodziców biologicznych, zostały przez nich porzucone, lub są ofiarami przemocy czy zaniedbania. Gdyby Konwencja skupiała się wyłącznie na więzi biologicznej, mogłoby to utrudniać umieszczanie dzieci w bezpiecznych, niebiologicznych formach opieki (np. adopcji, pieczy zastępczej), nawet jeśli wymaga tego ich dobro .

2. Prawo do wychowania w rodzinie, a nie przez konkretnych rodziców

Konwencja gwarantuje dziecku prawo do wychowania w rodzinie oraz prawo do tożsamości, w tym, jeżeli to możliwe, prawo do poznania swoich rodziców . To dziecko jest podmiotem prawa, a jego prawa są nadrzędne.

• Prawo do tożsamości: Chociaż KPD nie skupia się na biologii, prawo do tożsamości jest interpretowane jako obejmujące prawo dziecka do poznania swojego pochodzenia biologicznego i korzeni . Jest to jednak prawo dziecka, a nie obowiązek rodzica biologicznego do wychowywania.

Dlaczego w Prawach Człowieka nie ma prawa do wychowywania dzieci przez rodziców biologicznych?

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (PDPCz) i inne kluczowe dokumenty, takie jak Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPCz), skupiają się na prawie do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (Art. 8 EKPCz). Podobnie jak w przypadku KPD, chodzi tu o funkcjonalną relację, a nie o czystą biologię.

1. Prawa rodzicielskie jako obowiązek i funkcja

W prawie międzynarodowym i krajowym (np. w polskiej Konstytucji) prawa rodzicielskie są postrzegane nie tylko jako przywilej rodziców, ale przede wszystkim jako funkcja i obowiązek wobec dziecka, mający na celu zapewnienie jego rozwoju i bezpieczeństwa .

• Ograniczenie praw: Prawo do wychowywania dziecka przez rodziców nie jest prawem absolutnym. Może zostać ograniczone lub odebrane (pozbawienie władzy rodzicielskiej) wyłącznie w przypadkach, gdy rodzice rażąco zaniedbują swoje obowiązki lub gdy dobro dziecka jest zagrożone . Gdyby istniało „prawo do wychowywania przez rodziców biologicznych”, państwo miałoby znacznie utrudnioną, a w skrajnych przypadkach uniemożliwioną, interwencję w celu ochrony dziecka przed przemocą, zaniedbaniem czy wykorzystaniem .
• Priorytet dobra dziecka: W konflikcie między prawem rodzica do wychowywania a prawem dziecka do bezpieczeństwa i rozwoju, zawsze zwycięża dobro dziecka .

2. Kontekst powojenny i uniwersalność

PDPCz została uchwalona w 1948 roku, w kontekście powojennej Europy, gdzie wiele dzieci straciło rodziców lub zostało rozdzielonych z rodzinami. Dokumenty te musiały być uniwersalne i chronić relacje rodzinne bez względu na to, czy były one oparte na więzach krwi, czy na więzach prawnych (adopcja, opieka).

• Uniwersalność i niedyskryminacja: Prawa człowieka i prawa dziecka mają charakter uniwersalny i nie mogą dyskryminować. Wprowadzenie terminu „biologiczny” mogłoby prowadzić do dyskryminacji dzieci adoptowanych, dzieci wychowywanych w pieczy zastępczej lub dzieci poczętych z wykorzystaniem dawstwa gamet, sugerując, że ich więź rodzinna jest mniej wartościowa lub mniej chroniona prawnie.

Podsumowanie: Dlaczego język jest tak ważny?

Język Konwencji o prawach dziecka i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka jest celowo szeroki i elastyczny. Koncentruje się na funkcji opiekuńczej i wychowawczej oraz na dobru dziecka jako nadrzędnym celu.

Rodzice w rozumieniu prawa międzynarodowego to osoby, które ponoszą odpowiedzialność za dziecko i zapewniają mu warunki niezbędne do rozwoju, co może, ale nie musi, pokrywać się z ich statusem biologicznym .

• Dla dziecka: Najważniejsze jest prawo do bezpiecznego i kochającego środowiska rodzinnego, a nie prawo do konkretnego zestawu genów.
• Dla rodziców (w sensie funkcjonalnym): Prawo do wychowywania jest uznawane i chronione, ale jest ograniczone przez obowiązek działania na rzecz najwyższego dobra dziecka.

To podejście zapewnia, że międzynarodowe prawo humanitarne jest gotowe chronić każde dziecko, niezależnie od skomplikowanych okoliczności jego życia rodzinnego, stawiając jego potrzeby i bezpieczeństwo ponad wszelkie inne roszczenia.