Prawa człowieka, u swojej podstawy, są ideą uniwersalną i niezbywalną, co oznacza, że przysługują każdemu człowiekowi, niezależnie od płci, pochodzenia, statusu czy jakiejkolwiek innej cechy. Ten fundamentalny postulat równości i powszechności jest wpisany w Powszechną Deklarację Praw Człowieka (PDPCz) i późniejsze traktaty międzynarodowe. Jednakże, w praktyce i w działaniach organizacji zajmujących się prawami człowieka, często obserwuje się zwiększone skupienie na pewnych grupach, co może prowadzić do wrażenia, że ich prawa są uprzywilejowane kosztem innych.

Dlaczego prawa człowieka koncentrują się na grupach szczególnie wrażliwych?

Koncentracja na prawach kobiet i dzieci, a także na prawach mniejszości narodowych, osób z niepełnosprawnościami czy uchodźców, wynika z zasady równości materialnej (substantive equality) i historycznego kontekstu.

Zasada równości materialnej a dyskryminacja strukturalna

Równość formalna zakłada, że wszyscy powinni być traktowani tak samo. Natomiast równość materialna (substancjalna) uznaje, że aby osiągnąć faktyczną równość, konieczne jest podjęcie specjalnych działań w celu skorygowania historycznych i strukturalnych nierówności.

1. Kobiety: Historycznie i systemowo kobiety były i w wielu miejscach na świecie nadal są grupą dyskryminowaną, pozbawioną pełnego dostępu do praw politycznych, ekonomicznych, edukacji, opieki zdrowotnej czy własności. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW) powstała, aby zająć się tymi specyficznymi formami nierówności, uznając, że bez równości płci niemożliwe jest pełne urzeczywistnienie praw człowieka.
2. Dzieci: Dzieci, ze względu na swój wiek i zależność od dorosłych, są z natury grupą szczególnie wrażliwą. Konwencja o prawach dziecka (CRC) została przyjęta, aby zapewnić im specjalną ochronę i opiekę, uznając, że mają one specyficzne potrzeby i prawa, które często nie są uwzględniane w ogólnych traktatach. Ich prawa są często zagrożone ze względu na brak możliwości samodzielnej obrony.

Działania te nie mają na celu uprzywilejowania tych grup kosztem mężczyzn czy rodziców, lecz wyrównanie szans i zapewnienie, że prawa człowieka, które są uniwersalne, będą mogły być w pełni realizowane przez tych, którzy są najbardziej narażeni na ich łamanie.

Przemoc wobec mężczyzn: problem lekceważony?

W kontekście praw człowieka, kwestia przemocy wobec mężczyzn, w tym przemocy domowej i seksualnej, jest coraz częściej dostrzegana, choć nadal stanowi wyzwanie.

Stygmatyzacja i niedoszacowanie

Badania i raporty potwierdzają, że mężczyźni są ofiarami przemocy, w tym przemocy ze strony partnerów intymnych oraz przemocy seksualnej, zwłaszcza w kontekście konfliktów zbrojnych.

• Bariery kulturowe: Jednym z głównych problemów jest stygmatyzacja społeczna i kulturowe normy męskości. Mężczyźni, którzy doświadczają przemocy, zwłaszcza seksualnej, często nie zgłaszają tego faktu z obawy przed wyśmianiem, byciem postrzeganym jako homoseksualni lub po prostu z powodu wstydu, który jest sprzeczny z dominującymi wzorcami "niewrażliwej" męskości.
• Brak uznania: Przemoc seksualna wobec mężczyzn i chłopców, nawet tam, gdzie jest uznana, bywa często klasyfikowana jako tortury lub złe traktowanie, a nie jako przemoc seksualna, co ma wpływ na dostęp do sprawiedliwości i odpowiednich usług.
• Brak usług: Istnieje również duży niedobór usług i schronisk dostosowanych do potrzeb męskich ofiar przemocy.

Wiele organizacji humanitarnych i zajmujących się prawami człowieka (np. UNHCR, Human Rights Watch) zaczęło zwracać uwagę na potrzebę włączenia problemu przemocy wobec mężczyzn i chłopców do swoich strategii, uznając, że jest to poważne naruszenie praw człowieka.

Prawa rodziców a kwestia odbierania dzieci

Kwestia praw rodzicielskich i interwencji państwa, w tym odbierania dzieci, jest jednym z najbardziej delikatnych obszarów, gdzie prawa dziecka i prawa rodzica mogą się potencjalnie zderzać.

Najlepszy interes dziecka i integralność rodziny

Międzynarodowe prawo praw człowieka, w tym Konwencja o prawach dziecka, chroni integralność rodziny i uznaje, że dziecko nie powinno być oddzielane od rodziców wbrew ich woli, chyba że jest to konieczne dla najlepszego interesu dziecka. Obowiązuje zasada, że oboje rodzice mają wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka.

Krytyka i wyzwania

Wiele dyskusji i krytyki koncentruje się na tym, czy zasada "najlepszego interesu dziecka" nie prowadzi czasami do naruszania fundamentalnych praw rodziców.

• Ryzyko arbitralności: Krytycy, w tym z perspektywy praw rodziców, argumentują, że w praktyce systemy ochrony dzieci czasami działają w sposób arbitralny, lekceważąc prawa rodziców do bycia wysłuchanym i do ochrony przed nieuzasadnioną ingerencją w życie rodzinne.
• Trauma usunięcia: Podkreśla się, że samo odebranie dziecka, nawet w przypadku zaniedbania, może prowadzić do poważnych, długoterminowych konsekwencji emocjonalnych i psychologicznych dla dziecka i rodzica, co nie zawsze jest w pełni uwzględniane w procesie decyzyjnym.
• Równowaga praw: Prawo konstytucyjne i międzynarodowe uznaje, że zerwanie naturalnych więzi rodzinnych jest jedną z najpoważniejszych konsekwencji działań sądowych. Chociaż bezpieczeństwo i zdrowie dziecka muszą być najważniejsze, system prawny musi dążyć do zachowania równowagi między prawami dziecka do bezpieczeństwa a prawami rodziców do opieki i wychowania.

Podsumowując, postrzegane "uprzywilejowanie" wybranych grup w kontekście praw człowieka jest w istocie mechanizmem kompensacyjnym, mającym na celu skorygowanie historycznych i strukturalnych nierówności oraz zapewnienie ochrony tym, którzy są najbardziej bezbronni. Nie oznacza to, że prawa mężczyzn czy rodziców są ignorowane. Wręcz przeciwnie, są one chronione przez uniwersalne zasady praw człowieka, a wyzwanie polega na zwiększeniu świadomości, zwalczaniu stygmatyzacji (np. w przypadku przemocy wobec mężczyzn) oraz zapewnieniu, że systemy prawne (np. ochrona dzieci) działają w sposób wyważony i sprawiedliwy dla wszystkich stron.