Policja moralna to termin używany do opisania organów, grup lub organizacji, których głównym zadaniem jest egzekwowanie określonego kodeksu moralnego, kulturowego lub religijnego w przestrzeni publicznej, a często także w życiu prywatnym obywateli. W przeciwieństwie do tradycyjnej policji, która zajmuje się przestrzeganiem prawa cywilnego i karnego, policja moralna koncentruje się na regulowaniu zachowań uznawanych przez daną władzę lub społeczność za „niemoralne” lub „niezgodne z tradycją” .

Zjawisko to może przybierać różne formy: od oficjalnych, państwowych jednostek policyjnych, po nieformalne grupy strażników moralności, czyli tzw. vigilantes, działających bez formalnego upoważnienia .

Oficjalna policja moralna w systemach państwowych

Najbardziej znanym i sformalizowanym przykładem policji moralnej są jednostki działające w niektórych krajach islamskich, gdzie prawo religijne (szariat) jest podstawą systemu prawnego. Ich głównym celem jest pilnowanie przestrzegania norm religijnych dotyczących ubioru, zachowania i interakcji między płciami w miejscach publicznych .

Przykład Iranu: Gaszt-e Erszad (Patrol Wskazówek)

Najczęściej przywoływanym przykładem jest irańska Gaszt-e Erszad (pol. Patrol Wskazówek lub policja moralności). Jednostka ta, powołana w 2006 roku, miała za zadanie egzekwować obowiązkowy hidżab (zasłanianie włosów i ciała) oraz inne surowe zasady dotyczące ubioru i zachowania w miejscach publicznych .

• Zadania: Funkcjonariusze i funkcjonariuszki (część patroli stanowią kobiety) mają prawo zatrzymywać osoby, zwłaszcza kobiety, których ubiór uznają za „nieodpowiedni”. Najczęściej interwencje dotyczą odsłaniania włosów .
• Konsekwencje: Zatrzymane osoby mogą być przewożone do tzw. ośrodków reedukacyjnych, gdzie są pouczane, zmuszane do podpisywania deklaracji, a w przypadku recydywy grożą im grzywny lub areszt .
• Kontekst polityczny: Śmierć 22-letniej Mahsy Amini we wrześniu 2022 roku, zatrzymanej przez Gaszt-e Erszad za rzekome naruszenie zasad ubioru, wywołała masowe protesty w całym kraju, co na pewien czas doprowadziło do wstrzymania patroli . Jednak w lipcu 2023 roku władze ogłosiły wznowienie kontrowersyjnych działań .

Podobne formy policji religijnej, choć o różnym stopniu formalizacji i zakresie działania, funkcjonują lub funkcjonowały w innych krajach, takich jak Arabia Saudyjska czy Malezja .

Nieformalna policja moralna i wigiantyzm

Policja moralna nie zawsze jest oficjalną jednostką państwową. W wielu krajach, w tym w Indiach, termin ten odnosi się do działań grup wigiantów (strażników moralności) lub do nadużywania istniejących przepisów przez organy ścigania w celu narzucenia konserwatywnych norm społecznych i kulturowych .

Moral policing w Indiach

W Indiach policja moralna często jest związana z prawicowymi grupami, które sprzeciwiają się wpływom kultury zachodniej.

• Działania: Grupy te atakują bary i puby, sprzeciwiają się obchodzeniu Walentynek, a także atakują pary przebywające w miejscach publicznych. Ich celem jest narzucenie własnej, subiektywnej wizji „indyjskiej kultury” .
• Przykłady ekstremalne: Do przejawów wigiantyzmu moralnego zalicza się także lincze w imię ochrony krów (tzw. Cow Vigilantism) czy zabójstwa honorowe (Honor Killing), które mają rzekomo ograniczać wpływy zachodnie i naruszenia tradycyjnych norm .
• Nadużycia prawne: Policja w Indiach bywa krytykowana za wykorzystywanie nieprecyzyjnych przepisów dotyczących "nieprzyzwoitości" lub "niemoralnego handlu" (pierwotnie mających zapobiegać handlowi ludźmi) do nękania i aresztowania par, które wyrażają uczucia w miejscach publicznych lub przebywają w hotelach .

Kontrowersje i wpływ na prawa człowieka

Działania policji moralnej są powszechnie krytykowane przez organizacje broniące praw człowieka oraz społeczności międzynarodowe. Ich funkcjonowanie jest postrzegane jako poważne naruszenie podstawowych wolności obywatelskich.

Naruszenie wolności

Policja moralna ingeruje bezpośrednio w sferę wolności osobistej i prywatności. Jej działania często ograniczają:

• Prawo do wolności słowa i ekspresji: Cenzurowanie sztuki, filmów, czy nakładanie ograniczeń na ubiór, co podważa wolność artystyczną i wyrażania siebie .
• Prawo do prywatności: Kontrolowanie życia osobistego, w tym relacji romantycznych i seksualnych, nawet w prywatnych przestrzeniach .
• Prawo do życia z godnością: Ograniczenia te mają szczególnie dotkliwy wpływ na społeczność LGBT oraz kobiety, którym narzuca się patriarchalny model zachowania, ubioru i roli społecznej .

W kontekście państwowym, policja moralna symbolizuje autorytarną kontrolę nad ciałem i życiem jednostki, a jej istnienie jest często barometrem poziomu wolności obywatelskich w danym kraju. W przypadku grup wigiantów, jest to przejaw braku poszanowania dla porządku prawnego i narzucania własnych przekonań siłą, co prowadzi do przemocy i chaosu społecznego .