Przekazanie obowiązku odśnieżania publicznych chodników prywatnym właścicielom nieruchomości, choć z pozoru wydaje się logicznym rozdzieleniem odpowiedzialności, w praktyce generuje złożony problem prawny i proceduralny, który bezpośrednio przekłada się na wzrost liczby spraw sądowych zimą oraz wydłużenie czasu oczekiwania na wyroki w całym systemie sądownictwa.

Mechanizm ten opiera się na fundamentalnej różnicy między odpowiedzialnością rozproszoną (prywatną) a scentralizowaną (publiczną) oraz na specyfice polskiego prawa cywilnego.

Dlaczego odpowiedzialność prywatna generuje więcej sporów sądowych?

Klucz do zrozumienia tego zjawiska leży w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zgodnie z nią, właściciel nieruchomości ma obowiązek uprzątnięcia błota, śniegu i lodu z chodnika położonego bezpośrednio wzdłuż granicy jego posesji. Zaniedbanie tego obowiązku prowadzi do odpowiedzialności odszkodowawczej na gruncie Kodeksu cywilnego.

1. Rozproszenie odpowiedzialności i trudności w identyfikacji sprawcy

W systemie odpowiedzialności prywatnej, za stan każdego metra chodnika odpowiada inny podmiot – właściciel domu jednorodzinnego, wspólnota mieszkaniowa, spółdzielnia, czy przedsiębiorca.

• Wielu potencjalnych pozwanych: Zamiast jednego dużego podmiotu (np. Zarządu Dróg Miejskich lub Gminy), poszkodowany musi ustalić, kto dokładnie jest właścicielem/zarządcą działki przylegającej do miejsca upadku. W gęstej zabudowie miejskiej, gdzie chodnik biegnie wzdłuż wielu posesji, identyfikacja ta bywa skomplikowana i czasochłonna.
• Większa skłonność do kwestionowania winy: Prywatny właściciel (lub jego ubezpieczyciel OC) ma naturalną tendencję do obrony i kwestionowania swojej winy, ponieważ jest to dla niego bezpośredni, osobisty koszt (wysokie odszkodowania sięgające nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych). W rezultacie, zamiast szybkiej ugody, sprawa często trafia do sądu, gdzie właściciel musi udowodnić, że dochował należytej staranności.

2. Konieczność udowodnienia winy (zasada winy)

W większości przypadków roszczenia przeciwko prywatnym podmiotom opierają się na zasadzie winy (art. 415 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że poszkodowany musi udowodnić, że:

1. Wystąpiła szkoda (np. złamanie nogi).
2. Szkoda powstała na skutek upadku na nieodśnieżonym/oblodzonym chodniku.
3. Właściciel nieruchomości zawinił (tj. nie dołożył należytej staranności w odśnieżaniu).

Udowodnienie winy wymaga przeprowadzenia skomplikowanego postępowania dowodowego: przesłuchania świadków, analizy dokumentacji medycznej, a często także opinii biegłego z zakresu meteorologii (aby ustalić warunki pogodowe i czas, w którym właściciel powinien był odśnieżyć). To wydłuża postępowanie i zwiększa obciążenie sądów.

3. Problem ubezpieczenia OC

Wielu prywatnych właścicieli nieruchomości nie posiada dobrowolnego ubezpieczenia OC w życiu prywatnym, które obejmowałoby odpowiedzialność za chodnik. W przypadku braku polisy, pozwanym jest bezpośrednio właściciel, który często nie ma środków na wypłatę wysokiego odszkodowania, co dodatkowo komplikuje sprawę i wydłuża proces egzekucyjny.

Kontrast: Co, gdy odśnieża gmina (służba publiczna)?

Gdyby obowiązek odśnieżania wszystkich chodników spoczywał na publicznych służbach drogowych (Zarządach Dróg Miejskich, Gminach), sytuacja prawna i proceduralna uległaby radykalnej zmianie, prowadząc do mniejszego obciążenia sądów.

1. Scentralizowany i profesjonalny pozwany

W tym modelu pozwanym jest zawsze jeden, łatwy do zidentyfikowania podmiot – Gmina, Zarząd Dróg lub ich ubezpieczyciel (który musi być profesjonalny i wypłacalny).

• Łatwa identyfikacja: Poszkodowany nie musi szukać właściciela konkretnej posesji; wystarczy, że pozwie jednostkę samorządu odpowiedzialną za dany teren.
• Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (często): Zarządcy dróg i profesjonalne przedsiębiorstwa zajmujące się utrzymaniem infrastruktury są często traktowani przez sądy jako podmioty prowadzące przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 k.c.). Choć orzecznictwo w tym zakresie jest złożone, w praktyce odpowiedzialność profesjonalnego zarządcy jest bliższa zasadzie ryzyka lub wymaga udowodnienia wyższego standardu należytej staranności, co ułatwia poszkodowanym dochodzenie roszczeń.

2. Większa skłonność do ugody i standaryzacja

Duże, profesjonalne podmioty (Gminy, ich ubezpieczyciele) mają interes w szybkim likwidowaniu szkód, aby uniknąć kosztów długotrwałych procesów sądowych i chronić swój wizerunek.

• Szybsze ugody: W przypadku ewidentnych zaniedbań (np. brak odśnieżania przez 48 godzin), ubezpieczyciel publicznego zarządcy jest bardziej skłonny do zawarcia ugody pozasądowej.
• Mniej spraw trafia do sądu: Nawet jeśli sprawa trafi do sądu, toczą się one przeciwko jednemu, dobrze zorganizowanemu pozwanemu, co pozwala na standaryzację postępowania i dowodów.

Wpływ "Zimowych Spraw" na czas oczekiwania w sądach

Wzrost liczby pozwów o odszkodowanie za upadek na nieodśnieżonym chodniku (tzw. "sprawy zimowe") ma bezpośredni wpływ na ogólną sprawność wymiaru sprawiedliwości.

1. Lawina spraw cywilnych

Zima, zwłaszcza w okresie intensywnych opadów i oblodzeń, generuje skokowy wzrost liczby wypadków, co przekłada się na lawinę nowych spraw cywilnych (repertorium C) w sądach rejonowych i okręgowych. Każda taka sprawa to:

• Nowy pozew do zarejestrowania i obsłużenia.
• Konieczność powołania biegłych (ortopedów, traumatologów, a często i meteorologów) w celu ustalenia uszczerbku na zdrowiu i związku przyczynowego.
• Wielokrotne terminy rozpraw (przesłuchanie poszkodowanego, świadków, biegłych).

2. Wydłużenie czasu oczekiwania w innych sprawach

Sprawy o odszkodowanie za upadek na chodniku, choć ważne, są proceduralnie skomplikowane i konkurują o czas sędziów i biegłych z innymi, często bardziej pilnymi kategoriami spraw, takimi jak:

• Sprawy rodzinne (rozwody, alimenty, opieka nad dziećmi).
• Sprawy gospodarcze (kluczowe dla przedsiębiorców).
• Inne sprawy cywilne (np. o zapłatę, sprawy spadkowe).

W efekcie, każda nowa "sprawa zimowa" przyczynia się do ogólnego spadku sprawności sądownictwa, co jest widoczne w statystykach jako wydłużenie średniego czasu trwania postępowań cywilnych. System sądowniczy w Polsce już od lat zmaga się z problemem przeciążenia i długotrwałości postępowań, a sezonowy, masowy napływ pozwów odszkodowawczych tylko pogłębia ten kryzys, odsuwając w czasie rozstrzygnięcia w sprawach niezwiązanych z zimą.

Podsumowując, system nakładający obowiązek odśnieżania na prywatne podmioty przenosi odpowiedzialność z jednego, profesjonalnego i ubezpieczonego podmiotu publicznego na tysiące rozproszonych, często nieubezpieczonych i nieprofesjonalnych właścicieli. Ta decentralizacja odpowiedzialności prowadzi do decentralizacji sporów, co skutkuje lawiną indywidualnych, trudnych do udowodnienia spraw, które zatykają sądy i opóźniają rozstrzygnięcia w całym systemie sądownictwa.