Dlaczego dzietność w tzw. krajach zachodnich jest tak wysoka?

dzietność Kraje rozwinięte Kryzys demograficzny

Niska dzietność kraje Kryzys demograficzny zachód Przyczyny małej dzietności

Gość (37.30.*.*)

1 tydzień temu

Odpowiedź:

Wbrew często powtarzanym mitom i obiegowym opiniom, dzietność w tak zwanych krajach zachodnich, czyli w państwach rozwiniętych gospodarczo (głównie członkowie OECD, Unia Europejska, Ameryka Północna), nie jest wysoka. W rzeczywistości, jest ona historycznie niska i stanowi jedno z największych wyzwań demograficznych i ekonomicznych XXI wieku.

Dane Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) jasno wskazują, że wskaźnik dzietności w tych krajach systematycznie spada od połowy XX wieku, osiągając kolejne rekordowo niskie poziomy. W 2022 roku średni wskaźnik dzietności w państwach OECD wyniósł zaledwie 1,5 dziecka na kobietę. Jest to wartość znacznie poniżej poziomu zastępowalności pokoleń, który wynosi 2,1.

Dlaczego założenie o "wysokiej" dzietności jest błędne?

Poziom 2,1 dziecka na kobietę jest uznawany za próg, który zapewnia stabilną populację w długim okresie, bez konieczności migracji. Oznacza to, że każdy wynik poniżej tej wartości prowadzi do kurczenia się populacji rodzimej.

Większość krajów zachodnich, w tym cała Unia Europejska, odnotowuje wskaźniki znacznie niższe. Na przykład, w 2022 roku średnia dzietność w UE wyniosła 1,46. Wśród państw z najniższymi wynikami znajdują się Malta (1,08), Hiszpania (1,16) i Włochy (1,24), a także Polska (1,29). Nawet kraje uważane za liderów, takie jak Francja (1,79), choć mają najwyższy wskaźnik w UE, wciąż pozostają daleko poniżej progu zastępowalności.

Zatem, zamiast zastanawiać się, dlaczego dzietność jest wysoka, należy zadać pytanie: dlaczego dzietność w krajach zachodnich jest tak niska?

Główne przyczyny niskiej dzietności w krajach rozwiniętych

Spadek dzietności jest zjawiskiem złożonym, wynikającym z interakcji wielu czynników ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Nie ma jednej prostej przyczyny, a próba usunięcia tylko jednego czynnika (np. problemu mieszkaniowego) nie rozwiązuje problemu, ponieważ działają one w systemowym sprzężeniu.

1. Czynniki ekonomiczne i koszty rodzicielstwa

W społeczeństwach rozwiniętych koszty wychowania dziecka są znacznie wyższe niż w przeszłości.

Wzrost kosztów życia i mieszkaniowych: Dostęp do własnego mieszkania lub taniego, wieloletniego wynajmu jest obecnie kluczowy dla decyzji o powiększeniu rodziny. W wielu krajach zachodnich, zwłaszcza w dużych miastach, ceny nieruchomości są zaporowe dla młodych par.
"Pułapka dobrobytu": Badania sugerują, że im bogatsze jest społeczeństwo, tym mniej dzieci się rodzi. Wzrost gospodarczy i wykształcenie kobiet są negatywnie skorelowane z dzietnością.
Inwestowanie w jakość, nie ilość: Współcześni rodzice, mając ograniczone zasoby, często decydują się na mniejszą liczbę dzieci, ale chcą zapewnić im jak najlepsze wykształcenie, opiekę i start w życiu (tzw. model intensywnego rodzicielstwa).

2. Zmiany społeczne i kulturowe

Przemiany społeczne, które zaszły w ostatnich dekadach, fundamentalnie zmieniły podejście do życia rodzinnego i kariery.

Równość płci i kariera kobiet: Powszechny dostęp do edukacji wyższej i rynku pracy dla kobiet jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na spadek dzietności. Kobiety coraz później decydują się na pierwsze dziecko (średni wiek urodzenia dziecka w OECD wzrósł z 28,6 roku w 2000 r. do 30,9 roku w 2022 r.), a coraz większa grupa kobiet w ogóle wybiera bezdzietność.
Indywidualizm i wartości: W kulturze zachodniej dominują wartości indywidualistyczne, takie jak samorealizacja, rozwój osobisty i zawodowy. Rodzicielstwo jest często postrzegane jako potencjalna przeszkoda w realizacji tych celów.
Dostęp do antykoncepcji: Powszechny i łatwy dostęp do skutecznej antykoncepcji pozwala na pełną kontrolę nad planowaniem rodziny i odkładanie decyzji o macierzyństwie.

3. Brak wystarczającego wsparcia instytucjonalnego

Mimo że wiele krajów wdraża polityki prorodzinne, często okazują się one niewystarczające lub źle ukierunkowane.

Opieka nad dziećmi: Wysokie koszty i/lub niska dostępność dotowanej przez państwo opieki nad dziećmi (żłobki, przedszkola) zmuszają jednego z rodziców (zazwyczaj matkę) do rezygnacji z pracy lub jej ograniczenia, co jest nieakceptowalne dla wielu osób.
Urlopy rodzicielskie: Choć wiele krajów oferuje długie urlopy, kluczowe jest, czy interwencje są zgodne ze sposobem funkcjonowania społeczeństw. Przykładem pozytywnym jest Dania, gdzie dotowana opieka i większy udział ojców w opiece przyczyniły się do wzrostu dzietności.
Luka dzietności (Fertility Gap): Co ciekawe, problemem nie jest tylko brak chęci posiadania dzieci. Badania wskazują na istnienie tzw. luki dzietności, czyli różnicy między faktyczną liczbą dzieci, a liczbą dzieci, które kobiety chciałyby mieć. Oznacza to, że popyt na dzieci jest większy niż ich "podaż", a kobiety rodzą mniej dzieci, niż wynikałoby to z ich preferencji prokreacyjnych, ze względu na bariery społeczne i ekonomiczne.

Ciekawostka: Mit "wysokiej" dzietności we Francji

Francja jest często podawana jako przykład kraju, który osiąga stosunkowo wysoką dzietność (1,79 w 2022 r.) dzięki rozbudowanej polityce prorodzinnej. Jednakże, część tego wyniku jest efektem wyższej aktywności prokreacyjnej imigrantek, choć jednocześnie warto podkreślić, że dzietność imigrantów w krajach OECD, choć początkowo wyższa, szybko dostosowuje się do niższego poziomu w kraju przyjmującym.

Podsumowując, kraje zachodnie zmagają się z kryzysem demograficznym, który charakteryzuje się nie wysoką, lecz skrajnie niską dzietnością. Jest to wynik głębokich zmian strukturalnych, w których rozwój gospodarczy, emancypacja kobiet i wysokie koszty życia zderzają się z niewystarczającym wsparciem instytucjonalnym dla rodzin.

Jakie masz pytanie?