Zawód wokalisty, zwłaszcza w dynamicznym świecie jazzu i muzyki rozrywkowej, to nie tylko blask sceny i aplauz publiczności, ale też intensywna i często obciążająca praca, która niesie ze sobą specyficzne ryzyko zdrowotne. Profesjonalni śpiewacy są narażeni na szereg chorób zawodowych, które mogą trwale wpłynąć na ich najważniejsze narzędzie pracy – głos – oraz na ogólny stan zdrowia.

Choroby narządu głosu – zmora każdego wokalisty

Najbardziej bezpośrednim i najczęściej występującym problemem w grupie wokalistów estradowych są schorzenia foniatryczne, wynikające z nadmiernego i często nieprawidłowego obciążenia strun głosowych.

Guzki śpiewacze (Noduli Cantorum)

To prawdopodobnie najsłynniejsza choroba zawodowa wokalistów. Guzki śpiewacze to łagodne, symetryczne zgrubienia na fałdach głosowych, które powstają w wyniku chronicznego przeciążenia i nieprawidłowej techniki emisji głosu, często w połączeniu z forsowaniem krtani. W początkowej fazie mają charakter obrzękowy (miękki) i mogą ustąpić po odpoczynku głosowym i rehabilitacji. Nieleczone twardnieją, prowadząc do:

• Przewlekłej chrypki (dysfonii).
• Zmęczenia głosu i uczucia napięcia w gardle.
• Ograniczenia skali głosu i problemów z czystym trafianiem w wysokie dźwięki.
• Nagłych załamań głosu.

Dysfonia i fonastenia

Dysfonia to ogólne określenie na zaburzenia głosu objawiające się chrypką, szorstkością, a także osłabieniem lub utratą dźwięczności. Wśród wokalistów często występuje dysfonia czynnościowa hiperfunkcjonalna, związana z nadmiernym napięciem mięśni krtani i nieprawidłową koordynacją oddechowo-fonacyjną.

Fonastenia (niedomoga głosowa) to z kolei zespół objawów związanych ze zmęczeniem głosu, wynikający z zaburzeń koordynacji mięśni oddechowych, narządu głosu i artykulacji. Wokaliści odczuwają zaleganie wydzieliny, suchość, pieczenie oraz uczucie przeszkody w gardle, co drastycznie obniża ich wydolność zawodową.

Inne problemy laryngologiczne

Długotrwałe występy w niesprzyjających warunkach (suche powietrze, klimatyzacja, dym tytoniowy, częste zmiany temperatur) mogą prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych krtani i gardła. W połączeniu z forsowaniem głosu podczas infekcji, zwiększa się ryzyko wtórnych zmian przerostowych fałdów głosowych lub polipów.

Uszkodzenia słuchu – cichy wróg muzyków estradowych

Środowisko sceniczne, zwłaszcza w muzyce rozrywkowej i jazzowej, charakteryzuje się bardzo wysokim natężeniem dźwięku. Koncerty rockowe i popularne mogą generować hałas rzędu 100–105 decybeli (dB), a próg bólu wynosi około 120 dB. Długotrwała ekspozycja na dźwięki powyżej 85 dB jest szkodliwa i prowadzi do trwałych uszkodzeń.

Trwały ubytek słuchu i szumy uszne (Tinnitus)

Muzycy estradowi, w tym śpiewacy, są w grupie zawodowej najbardziej narażonej na obustronny, trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego, który jest uznawany za chorobę zawodową.

• Ubytek słuchu dotyczy najczęściej wysokich częstotliwości i postępuje powoli.
• Szumy uszne (tinnitus) to nieprzyjemne wrażenie dzwonienia, piszczenia lub szumu w uszach, które pojawia się w wyniku uszkodzenia komórek rzęskowych w uchu wewnętrznym. U wokalisty, którego praca wymaga perfekcyjnej intonacji i słyszenia, szumy uszne stanowią poważne zagrożenie dla kariery.

Nadwrażliwość słuchowa (Hyperacusis)

Niektórzy muzycy doświadczają nadwrażliwości na dźwięki, gdzie dźwięki o normalnym natężeniu są odbierane jako zbyt głośne lub nawet bolesne.

Problemy mięśniowo-szkieletowe i psychologiczne

Wokalista estradowy to nie tylko głos, ale i ciało – instrument, który musi znosić długie godziny w podróży, niewygodne pozycje na scenie i chroniczny stres.

Zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych (TMD)

Badania przeprowadzone wśród muzyków (w tym klasycznych, jazzowych i folkowych) wskazują na podwyższone ryzyko wystąpienia zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych (TMD). Chociaż TMD jest częściej kojarzone z instrumentalistami dętymi, intensywna praca mięśni twarzy i szyi podczas śpiewu, zwłaszcza przy nieprawidłowej technice, może przyczyniać się do bólu i dysfunkcji w tym obszarze.

Zespoły bólowe i RSI

Długotrwałe utrzymywanie instrumentów (np. gitara), niewłaściwa postawa na scenie i noszenie ciężkiego sprzętu (nawet jeśli nie dotyczy to bezpośrednio wokalisty) zwiększają ryzyko problemów mięśniowo-szkieletowych, takich jak:

• Bóle pleców i szyi.
• Zespół cieśni nadgarstka (RSI – Repetitive Strain Injury), choć to częściej problem instrumentalistów, u wokalistów może wynikać z ogólnego napięcia mięśniowego.

Zdrowie psychiczne i nieregularny tryb życia

Kariera estradowa wiąże się z ogromną presją, ciągłą oceną i nieregularnym trybem życia, co negatywnie wpływa na psychikę i ogólny stan zdrowia.

• Stres i lęk przed występem: Powszechne problemy, nierzadko prowadzące do nerwicy lękowej lub fobii społecznej.
• Depresja: Muzycy, podobnie jak inne grupy artystyczne, mogą być bardziej narażeni na problemy ze zdrowiem psychicznym.
• Ryzyko chorób sercowo-naczyniowych: Nieregularny rytm snu, typowy dla pracy w nocy i częstych podróży, zwiększa ryzyko poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, co jest istotnym czynnikiem ryzyka dla każdego artysty estradowego.

Profilaktyka i świadomość – klucz do długiej kariery

Dla wokalistów jazzowych i muzyki rozrywkowej kluczowe jest postrzeganie swojego ciała jako wysoce precyzyjnego instrumentu. Profilaktyka powinna obejmować:

1. Regularne badania foniatryczne: Wczesne wykrycie zmian na strunach głosowych.
2. Higiena głosu: Odpowiednie nawodnienie, unikanie dymu tytoniowego (w tym biernego), ograniczenie kofeiny i alkoholu, oraz unikanie forsowania głosu podczas infekcji.
3. Ochrona słuchu: Stosowanie zatyczek dla muzyków (z filtrami akustycznymi) lub systemów monitorowania dousznego (in-ear monitors) na scenie, które pozwalają kontrolować poziom dźwięku bez narażania się na nadmierny hałas.
4. Terapia głosu i prawidłowa technika: Praca z doświadczonym trenerem wokalnym i foniatrą, aby zoptymalizować technikę oddechową i emisję głosu.
5. Dbałość o zdrowie psychiczne: Świadome zarządzanie stresem, dbanie o regularny sen i w razie potrzeby korzystanie ze wsparcia psychologicznego.