Wiele osób nie wyobraża sobie poranka bez filiżanki aromatycznej kawy, a kofeina stała się nieodłącznym elementem współczesnego, szybkiego stylu życia. Jednak dla tych, których głos jest narzędziem pracy (wokalistów, nauczycieli, mówców, aktorów) lub po prostu dbają o jego zdrowie, zalecenie ograniczenia spożycia kofeiny jest jednym z kluczowych elementów higieny głosu. Choć zdania na temat stopnia jej odwadniającego działania są czasem podzielone w środowisku naukowym, praktyczne doświadczenia foniatrów i osób zawodowo używających głosu jasno wskazują na to, że nadmiar kofeiny może negatywnie wpływać na kondycję strun głosowych.

Kofeina a klucz do zdrowia głosu: nawodnienie

Podstawowym powodem, dla którego zaleca się ograniczenie kofeiny, jest jej potencjalny wpływ na nawodnienie organizmu, a co za tym idzie – na stan strun głosowych.

Odwodnienie śluzówki i strun głosowych

Struny głosowe, zwane fachowo fałdami głosowymi, wibrują z ogromną częstotliwością – od 100 do 400 razy na sekundę, w zależności od wysokości dźwięku. Aby ten proces przebiegał efektywnie, płynnie i bez nadmiernego wysiłku, fałdy muszą być stale i odpowiednio nawilżone.

Kofeina jest substancją o działaniu moczopędnym (diuretycznym). Chociaż niektóre badania sugerują, że umiarkowane spożycie kawy, ze względu na dużą zawartość wody w napoju, może nie prowadzić do znaczącego ogólnego odwodnienia, to jednak kofeina może przyczyniać się do utraty płynów z organizmu. W kontekście głosu, nawet niewielkie wysuszenie delikatnej śluzówki wyścielającej krtań i struny głosowe może prowadzić do:

• Zwiększonego tarcia: Wysuszone struny głosowe wibrują z większym tarciem, co wymaga większego wysiłku od mięśni krtani.
• Dyskomfortu i podrażnienia: Może pojawić się uczucie suchości, drapania w gardle, a nawet dyskomfortu.
• Chrypki i pokasływania: Organizm, próbując nawilżyć podrażnioną śluzówkę, może zwiększać produkcję gęstego śluzu, co prowadzi do częstszego odchrząkiwania, chrypki i zmian brzmienia głosu.
• Ryzyka uszkodzenia: Długotrwałe i intensywne używanie odwodnionego głosu (np. podczas długiego śpiewania w najwyższej oktawie) zwiększa ryzyko zapalenia, a nawet trwalszych uszkodzeń strun głosowych.

Dlatego, nawet jeśli kawa nie odwadnia całego organizmu w stopniu krytycznym, jej działanie moczopędne i potencjał do wysuszania śluzówek krtani sprawiają, że dla osób pracujących głosem zalecane jest jej ograniczenie lub zrównoważenie jej spożycia dużą ilością czystej wody.

Kofeina a refluks żołądkowo-przełykowy

Drugim, równie istotnym powodem, dla którego kofeina jest na liście substancji do ograniczenia, jest jej wpływ na układ pokarmowy, a konkretnie na refluks żołądkowo-przełykowy (GERD).

Kawa i kofeina mogą nasilać objawy refluksu. Dzieje się tak, ponieważ kofeina może rozluźniać dolny zwieracz przełyku – mięsień, który normalnie zapobiega cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku.

Cofanie się kwasu żołądkowego, nawet w niewielkich ilościach (tzw. refluks krtaniowo-gardłowy, LPR), jest niezwykle szkodliwe dla delikatnej śluzówki krtani i fałdów głosowych. Może to prowadzić do:

• Przewlekłego podrażnienia i zapalenia: Kwas dosłownie "pali" tkanki, powodując przewlekłe stany zapalne.
• Obrzęku strun głosowych: Opuchnięte struny głosowe nie są w stanie wibrować swobodnie, co drastycznie pogarsza jakość głosu, prowadząc do chrypki, utraty skali i trudności w emisji.
• Nasilenia objawów chorobowych: Osoby cierpiące na nieżyty żołądka, zgagę, pieczenie w gardle lub już mające problemy z głosem (np. guzki, polipy) powinny szczególnie unikać kawy, ponieważ może ona nasilać te dolegliwości.

Dodatki do kawy i inne czynniki

Warto również pamiętać, że nie tylko sama kofeina może być problematyczna. Dodatki, które często lądują w kawie, również mogą negatywnie wpływać na głos:

• Mleko i śmietanka: Mogą one zwiększać produkcję śluzu w organizmie, co prowadzi do konieczności częstszego odchrząkiwania i pogarsza komfort mówienia lub śpiewania.
• Cukier i syropy smakowe: Podlegają trawieniu i szeregowi procesów chemicznych, które również mogą powodować nieprzyjemne odczucia.

Złoty środek: umiar i świadomość

Zasada ograniczenia kofeiny nie oznacza, że każdy musi całkowicie zrezygnować z ulubionego napoju. Kluczowe jest znalezienie złotego środka i świadome podejście do higieny głosu.

1. Umiarkowanie: Jeśli nie pracujesz intensywnie głosem, umiarkowane spożycie kawy (3-5 filiżanek dziennie, zgodnie z zaleceniami EFSA) jest zazwyczaj bezpieczne.
2. Nawodnienie: Jeśli pijesz kawę, musisz bezwzględnie zrównoważyć jej spożycie zwiększoną ilością czystej wody. Pamiętaj, że woda jest najlepszym płynem dla zdrowia strun głosowych.
3. Timing: Unikaj picia kawy bezpośrednio przed intensywną pracą głosem (wystąpieniem, koncertem, lekcją).
4. Alternatywy: W chwilach, gdy głos musi być w szczytowej formie, warto zastąpić kawę zbożową, herbatami owocowymi, rooibosem lub po prostu wodą w temperaturze pokojowej.

Ostatecznie, reakcja na kofeinę jest kwestią bardzo indywidualną. Osoby, które mają problemy z refluksem, chrypką lub przewlekłym podrażnieniem gardła, powinny ograniczyć kofeinę do minimum lub całkowicie z niej zrezygnować, by zapewnić swojemu głosowi optymalne warunki do pracy.