Akalkulia to złożone zaburzenie neuropsychologiczne, które polega na nabytej utracie lub znacznym upośledzeniu zdolności wykonywania operacji arytmetycznych i posługiwania się liczbami. W przeciwieństwie do trudności, które towarzyszą nauce matematyki, akalkulia dotyka osoby, które wcześniej w pełni opanowały te umiejętności, a deficyt pojawia się w wyniku uszkodzenia mózgu .

Jest to stan, w którym nawet najprostsze działania arytmetyczne, takie jak dodawanie czy odejmowanie, stają się niemożliwe lub obarczone poważnymi błędami . Akalkulia nie jest zatem wynikiem problemów z pamięcią, uwagą czy ogólnym poziomem inteligencji, lecz stanowi odrębny problem wynikający z uszkodzenia konkretnych struktur mózgowych .

Akalkulia a dyskalkulia: kluczowe rozróżnienie

W kontekście zaburzeń liczenia kluczowe jest rozróżnienie akalkulii od dyskalkulii, ponieważ terminy te są często mylone .

• Akalkulia jest zaburzeniem nabytym (wtórnym), co oznacza, że pojawia się u osoby dorosłej lub dziecka, które wcześniej posiadało normalne zdolności liczenia. Jest bezpośrednio związana z organicznym uszkodzeniem mózgu .
• Dyskalkulia ma charakter rozwojowy (pierwotny), co oznacza, że jest to swoista trudność w uczeniu się wykonywania operacji liczbowych, która towarzyszy dziecku od wczesnych lat szkolnych i nie jest spowodowana uszkodzeniem mózgu .

Akalkulia dotyka więc najczęściej osoby dorosłe, u których doszło do nieszczęśliwego wypadku lub choroby neurologicznej .

Przyczyny akalkulii: uszkodzenie mózgu

Akalkulia jest zawsze wynikiem organicznego uszkodzenia mózgu . Obszary mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie liczb i operacje matematyczne są złożone, ale najczęściej problemy te wiążą się z uszkodzeniami w obrębie lewej półkuli, zwłaszcza w obszarze ciemieniowo-potylicznym . Warto jednak zaznaczyć, że w proces liczenia zaangażowane są obie półkule, a uszkodzenie prawej półkuli również może prowadzić do akalkulii .

Najczęstsze przyczyny prowadzące do akalkulii to:

• Udar mózgu (niedokrwienny lub krwotoczny) .
• Urazy mechaniczne mózgu (np. w wyniku wypadku) .
• Guzy mózgu .
• Choroby neurodegeneracyjne (np. stwardnienie rozsiane) .

Uszkodzenia te wpływają na zintegrowany system, który jest odpowiedzialny za rozumienie pojęć liczbowych, symboli matematycznych oraz wykonywanie obliczeń .

Rodzaje akalkulii: pierwotna i wtórna

W neurologii i neuropsychologii wyróżnia się dwa główne typy akalkulii, w zależności od tego, czy zaburzenie liczenia jest izolowane, czy towarzyszą mu inne deficyty poznawcze .

Akalkulia pierwotna (anarytmetria)

Akalkulia pierwotna jest uważana za izolowane, głębokie zaburzenie przetwarzania materiału liczbowego i liczenia . W tym przypadku pacjent traci zdolność rozumienia samych pojęć liczbowych. Główne błędy dotyczą wykonywania operacji arytmetycznych oraz interpretacji znaków matematycznych. Nie jest ona bezpośrednio związana z innymi zaburzeniami, takimi jak problemy językowe .

Akalkulia wtórna

Akalkulia wtórna polega na trudnościach w liczeniu, które są spowodowane innymi zaburzeniami neuropsychologicznymi lub językowymi . W tym przypadku zaburzenie liczenia jest konsekwencją szerszego problemu. Wśród akalkulii wtórnych wyróżnia się:

• Akalkulia afatyczna: Zaburzenia liczenia wynikają z towarzyszącej afazji (trudności w rozumieniu i nadawaniu mowy). Ponieważ procesy językowe pośredniczą w operacjach na liczbach (np. rozumienie słów oznaczających cyfry), afazja może utrudniać liczenie .
• Akalkulia przestrzenna: Problemy z liczeniem są związane z zaburzeniami orientacji przestrzennej, co może objawiać się np. trudnościami w odpowiednim ułożeniu cyfr w kolumnach podczas pisemnego wykonywania działań .
• Akalkulia związana z zespołem Gerstmanna: Jest to zespół neurologiczny, w którym akalkulia występuje razem z agrafią (trudności w pisaniu), agnozją palców (niemożność rozpoznawania i nazywania własnych palców) oraz zaburzeniem orientacji prawo-lewo .

Codzienne objawy i wyzwania

Akalkulia ma bardzo poważny wpływ na codzienne funkcjonowanie, ponieważ posługiwanie się liczbami jest niezbędne w wielu aspektach życia. Osoby dotknięte akalkulią mogą doświadczać następujących trudności:

• Wykonywanie prostych działań arytmetycznych: Niemożność obliczenia reszty w sklepie, podzielenia rachunku czy zsumowania wydatków .
• Problemy z odczytywaniem i zapisywaniem liczb: Trudności z przekodowaniem liczby z postaci słownej na cyfrową i odwrotnie (np. usłyszana liczba "czterysta dwadzieścia pięć" jest zapisywana jako "400205") .
• Trudności z czasem i miarami: Problemy z odczytywaniem godziny na zegarze, określeniem upływu czasu, a także odmierzaniem właściwej ilości składników podczas gotowania .
• Nieznajomość znaczenia symboli: Brak rozumienia znaków matematycznych, takich jak plus (+), minus (-) czy znak równości (=) .

Co ciekawe, pomimo problemów z dokładnymi obliczeniami, osoby z akalkulią często zachowują zdolność do względnie prawidłowego szacowania wartości, co sugeruje, że niektóre aspekty przetwarzania liczbowego mogą pozostać nienaruszone .

Diagnoza i rehabilitacja

Diagnozowanie akalkulii wymaga szczegółowej oceny neuropsychologicznej, która pozwala odróżnić ją od dyskalkulii oraz innych zaburzeń poznawczych. Kluczowe jest określenie, czy trudności w liczeniu są izolowanym problemem, czy też wynikają z towarzyszących deficytów (np. językowych lub wzrokowo-przestrzennych) .

Rehabilitacja osób z akalkulią opiera się na terapii neuropsychologicznej, która ma na celu przywrócenie utraconych funkcji lub wypracowanie strategii kompensacyjnych. Terapia jest dostosowana do konkretnego typu akalkulii i może obejmować ćwiczenia mające na celu:

• Wzmacnianie rozumienia pojęć liczbowych i symboli.
• Ćwiczenie podstawowych operacji arytmetycznych.
• Pracę nad orientacją przestrzenną w kontekście zapisu działań.
• Wykorzystanie pomocy wizualnych i strategii ułatwiających codzienne posługiwanie się liczbami .

Ponieważ akalkulia jest często objawem ogniskowego uszkodzenia mózgu, jej leczenie jest ściśle powiązane z leczeniem pierwotnej przyczyny (np. rehabilitacja po udarze) .