Wybory to esencja demokracji, a kampania wyborcza jest niczym rozmowa kwalifikacyjna na najwyższe stanowiska w państwie. W tym procesie obietnice odgrywają rolę programu, wizji i kontraktu społecznego, który kandydat proponuje wyborcom. Pytanie, czy składanie obietnic jest równoznaczne z populizmem, dotyka sedna współczesnej polityki i jest kluczowe dla zrozumienia mechanizmów zdobywania władzy.

Różnica między obietnicą a populizmem: Gdzie leży granica?

Składanie obietnic jest nieodłącznym elementem każdej kampanii wyborczej . Polityk, ubiegający się o mandat, musi przedstawić swój program, czyli zbiór deklaracji i planów działania, które zamierza zrealizować po objęciu urzędu . Trudno wyobrazić sobie sytuację, w której kandydat nie proponuje żadnych zmian ani rozwiązań dla problemów społecznych, gospodarczych czy politycznych. Obietnice te stanowią podstawę, na której wyborcy podejmują decyzję, komu powierzyć swój głos .

Populizm to jednak coś znacznie więcej niż samo składanie obietnic. W politologii populizm jest definiowany jako ideologia lub strategia polityczna, która dzieli społeczeństwo na dwie antagonistyczne i jednorodne grupy: moralnie wyższego „ludu” (ang. pure people) i skorumpowane, egoistyczne „elity” (ang. corrupt elite) .

Populista pozycjonuje się jako wyłączny i autentyczny głos ludu, a jego głównym celem jest obalenie „władzy elit” .

Populistyczna obietnica a polityka programowa

Kluczowa różnica leży w charakterze, sposobie formułowania i uzasadnienia obietnic:

Wniosek: Polityk, który obiecuje reformę służby zdrowia i przedstawia konkretny, realny plan jej sfinansowania, jest politykiem programowym. Polityk, który obiecuje, że "każdy będzie bogaty, a elity zapłacą za wszystko", bez podania realnych mechanizmów, jest populistą .

Czy polityk musi być populistą, aby wygrać?

Nie, polityk nie musi być populistą, aby wygrać, ale musi być skuteczny w komunikacji i musi odpowiadać na realne problemy społeczeństwa.

Pułapka populistyczna

Współczesna polityka, zwłaszcza w obliczu kryzysów i niskiego zaufania do instytucji, stwarza żyzny grunt dla populizmu . Kiedy ludzie czują się marginalizowani lub oddzieleni od głównego nurtu politycznego, chętniej słuchają charyzmatycznych przywódców, którzy obiecują szybkie i proste rozwiązania .

Wielu polityków, nawet tych o ugruntowanej pozycji, ucieka się do populistycznych technik (tzw. populizm instrumentalny), ponieważ są one skuteczne w mobilizowaniu elektoratu i zdobywaniu poparcia . Dzieje się tak, ponieważ łatwiej jest obiecać natychmiastową korzyść finansową (np. zasiłek), niż przekonać do długofalowej, ale trudniejszej reformy strukturalnej.

Alternatywa: Polityka programowa i wizja

Sukces wyborczy jest możliwy bez uciekania się do czystego populizmu, jeśli kandydat potrafi:

1. Stworzyć przekonującą wizję: Zamiast obiecywać tylko co da, koncentruje się na tym, jak zmieni kraj, budując poczucie wspólnego celu i odpowiedzialności.
2. Budować zaufanie poprzez realizm: Przedstawia obietnice, które są wiarygodne i poparte konkretnymi danymi lub ekspertyzami.
3. Angażować w merytoryczną debatę: Koncentruje się na problemach, a nie na wrogach, szukając konsensusu i dialogu, zamiast polaryzacji.

Chociaż politycy nie ponoszą odpowiedzialności cywilnoprawnej za niezrealizowanie obietnic wyborczych (Sąd Najwyższy uznał, że nie są one przyrzeczeniami publicznymi) , to ich polityczna odpowiedzialność jest realna. Niespełnione obietnice prowadzą do utraty zaufania i mogą przyczynić się do porażki w kolejnych wyborach . Wyborcy, którzy dają się nabrać na "gruszki na wierzbie", często po czasie odczuwają rozczarowanie .

Podsumowując, każdy polityk musi składać obietnice, ponieważ musi przedstawić program i wizję. Jednakże, aby wygrać, nie musi stawać się populistą. Może wybrać drogę polityki programowej, opartej na realizmie i merytoryce. Populizm jest jedynie jedną ze strategii zdobywania władzy, która wykorzystuje emocjonalną retorykę i podział na "lud" i "elity" do składania nierealistycznych obietnic, mających na celu szybkie i spektakularne zwycięstwo . Wybór między programem a populizmem zależy od etyki, długofalowej strategii i odwagi polityka, by mówić o trudnych, ale koniecznych rozwiązaniach.