Pytanie, czy aborcja jest formą eugeniki, dotyka jednej z najbardziej złożonych i emocjonalnie naładowanych debat w etyce, medycynie i prawie. Aby na nie odpowiedzieć w sposób wyczerpujący i rzetelny, należy najpierw precyzyjnie zdefiniować eugenikę, a następnie przeanalizować kontekst, w jakim aborcja bywa z nią utożsamiana.

Czym jest eugenika? Definicja i historyczne korzenie

Eugenika (z greckiego eu-genes – „dobrze urodzony”, „dobrego pochodzenia”) to koncepcja, która zakłada możliwość i konieczność doskonalenia puli genetycznej gatunku ludzkiego. Termin ten został ukuty w XIX wieku przez Francisa Galtona, kuzyna Karola Darwina, i szybko zyskał zwolenników na całym świecie, w tym w Wielkiej Brytanii, USA, Szwecji i Niemczech.

Eugenika dzieli się na dwa główne nurty:

1. Eugenika pozytywna: Zachęcanie osób uznawanych za „wartościowe” (np. inteligentnych, zdrowych, o pożądanych cechach) do posiadania jak największej liczby potomstwa, często poprzez państwowe nagrody lub dodatki.
2. Eugenika negatywna: Eliminowanie z puli genetycznej osób o cechach „niepożądanych” lub „zdegenerowanych”.

W praktyce historycznej eugenika negatywna przybrała brutalne formy, często motywowane rasizmem i uprzedzeniami społecznymi. Obejmowała ona przymusową sterylizację osób niepełnosprawnych intelektualnie, chorych psychicznie, przestępców czy przedstawicieli mniejszości etnicznych (praktykowaną m.in. w USA i Szwecji), a także masową eksterminację, której najbardziej drastycznym przykładem była nazistowska „higiena ras” (Rassenhygiene) i program Akcji T4 w III Rzeszy.

Kluczową cechą historycznej eugeniki było to, że była ona systemowym, państwowym programem inżynierii społecznej, mającym na celu biologiczne ulepszenie „rasy” lub narodu, a nie indywidualną decyzją medyczną.

Aborcja selektywna a zarzut eugeniki

Współcześnie debata na temat związku aborcji z eugeniką koncentruje się niemal wyłącznie na tzw. aborcji selektywnej (często określanej w dyskursie publicznym jako „aborcja eugeniczna”). Jest to przerwanie ciąży, gdy badania prenatalne (lub inne przesłanki) wskazują na wysokie prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu lub nieuleczalnej choroby, która zagraża jego życiu.

Argumenty za utożsamianiem aborcji selektywnej z eugeniką

Przeciwnicy aborcji, zwłaszcza w kontekście wad letalnych lub ciężkich upośledzeń, często używają terminu „aborcja eugeniczna”, aby nadać temu zabiegowi piętno moralnego potępienia i skojarzyć go z nazistowskimi praktykami. Argumentacja ta opiera się na następujących punktach:

1. Selekcja na podstawie cech: Aborcja selektywna prowadzi do eliminacji jednostek o „niepożądanych” cechach genetycznych (choroba, niepełnosprawność), co jest fundamentalną zasadą eugeniki negatywnej.
2. Wartość życia: Uznanie, że życie osoby z niepełnosprawnością jest „mniej wartościowe” niż życie osoby zdrowej, co jest sprzeczne z zasadą równości i godności każdego człowieka.
3. Kultura eliminacji: Obawa, że powszechna praktyka aborcji selektywnej prowadzi do „cywilizacji śmierci” i akceptacji eliminowania słabszych, chorych lub niedoskonałych, podobnie jak w historycznych programach eugenicznych.

Argumenty przeciwko utożsamianiu aborcji selektywnej z eugeniką

Wielu etyków, prawników i organizacji medycznych odrzuca termin „aborcja eugeniczna” jako nieprecyzyjny i manipulacyjny, wskazując na kluczowe różnice między historyczną eugeniką a współczesną aborcją medyczną:

1. Indywidualna decyzja kontra państwowy przymus: Historyczna eugenika była programem państwowym, mającym na celu poprawę „rasy” w interesie społeczeństwa. Aborcja selektywna jest natomiast głęboko indywidualną, autonomiczną decyzją kobiety i jej rodziny, podejmowaną w kontekście osobistego cierpienia, prognozy medycznej i jakości życia.
2. Cel działań: Celem aborcji selektywnej w przypadku wad letalnych jest często skrócenie nieuchronnego cierpienia płodu lub uniknięcie donoszenia ciąży, która zakończy się śmiercią dziecka tuż po porodzie (wady letalne). W tym kontekście jest to postrzegane jako bardziej humanitarne rozwiązanie.
3. Brak ulepszania gatunku: Aborcja nie prowadzi do biologicznego ulepszenia gatunku ludzkiego (jak zakładała eugenika), lecz jest reakcją na już istniejącą, niekorzystną sytuację genetyczną lub rozwojową. Nie jest elementem planowej „hodowli ludzi”.

Współczesna eugenika a postęp genetyczny

Warto zaznaczyć, że idee eugeniczne powróciły do dyskusji w kontekście dynamicznego rozwoju genetyki. Współczesne technologie, takie jak diagnostyka preimplantacyjna zarodków (in vitro) czy przyszłe możliwości edycji genów (CRISPR), otwierają realne perspektywy selekcji cech, które bywają określane mianem „nowej eugeniki” lub „kryptoeugeniki”.

W tym kontekście, aborcja selektywna, choć nie jest tożsama z historyczną eugeniką państwową, może być postrzegana jako element szerszej „kultury selekcji”, w której dąży się do posiadania „idealnego” dziecka, wolnego od chorób i niepełnosprawności.

Podsumowanie: Czy aborcja jest eugeniką?

Odpowiedź na pytanie, czy aborcja jest formą eugeniki, zależy od przyjętej definicji i kontekstu:

• W sensie historycznym i ścisłym: Aborcja, zwłaszcza jako indywidualna decyzja, nie jest tożsama z eugeniką. Eugenika była państwowym programem inżynierii społecznej mającym na celu ulepszenie rasy, podczas gdy aborcja selektywna jest decyzją medyczną i etyczną dotyczącą konkretnej ciąży i rodziny.
• W sensie retorycznym i etycznym: Aborcja selektywna jest często utożsamiana z eugeniką przez jej przeciwników, ponieważ prowadzi do selekcji życia na podstawie wad genetycznych, co budzi uzasadnione obawy o dyskryminację osób z niepełnosprawnościami.

Podsumowując, chociaż aborcja selektywna nie spełnia kryteriów historycznej, państwowej eugeniki, jej praktyka jest głęboko osadzona w dylematach moralnych, które niepokojąco rezonują z ideą eliminacji „niepożądanych” cech, co sprawia, że związek ten pozostaje jednym z najbardziej kontrowersyjnych zagadnień współczesnej bioetyki.