Kwestia umożliwienia ekshumacji i godnego pochówku ofiar ludobójstwa dokonanego przez OUN-UPA na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej stanowi jeden z najtrudniejszych, a zarazem najbardziej symbolicznych elementów w relacjach polsko-ukraińskich. Pełne otwarcie się Ukrainy na te prace i umożliwienie rodzinom ofiar pochowania swoich bliskich w Polsce (jeśli takie byłoby ich życzenie) miałoby fundamentalne znaczenie dla poprawy wizerunku Kijowa – zarówno w oczach polskiego społeczeństwa, jak i na arenie międzynarodowej.

Przełamanie impasu jako dowód dojrzałości państwowej

Przez lata kwestia ekshumacji znajdowała się w impasie, co negatywnie rzutowało na wzajemne relacje i było wykorzystywane jako paliwo polityczne, zwłaszcza przez siły prawicowe w Polsce . Ukraińska zgoda na prowadzenie prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych, którą potwierdzono w ostatnich oświadczeniach ministrów spraw zagranicznych obu krajów, stanowi przełom i jest postrzegana jako dowód dojrzałości państwowej Ukrainy .

Umożliwienie polskim instytucjom, takim jak Instytut Pamięci Narodowej, prowadzenia nieskrępowanych prac na terytorium Ukrainy jest gestem o ogromnym znaczeniu symbolicznym. Oznacza to, że Kijów jest gotów zmierzyć się z najtrudniejszymi kartami wspólnej historii, stawiając wartości ogólnoludzkie – godność ofiar i prawo rodzin do żałoby – ponad bieżącymi sporami historycznymi .

Neutralizacja propagandy i wzmocnienie sojuszu

Jednym z kluczowych aspektów, w których poprawiłby się wizerunek Ukrainy, jest neutralizacja rosyjskiej propagandy. Rosja od lat wykorzystuje nierozwiązane kwestie historyczne, w tym spór o Wołyń i blokadę ekshumacji, do siania niezgody i podważania sojuszu polsko-ukraińskiego . Fałszywe dokumenty i operacje dezinformacyjne, mające na celu zaognienie relacji, są stałym elementem tej wojny informacyjnej .

Konstruktywna współpraca w sprawie ekshumacji i pochówków odbiera Moskwie potężne narzędzie wpływu. Pokazuje, że oba narody, pomimo tragicznej przeszłości, potrafią budować przyszłość opartą na wzajemnym szacunku i prawdzie historycznej. W kontekście pełnoskalowej wojny, taki gest jest potwierdzeniem, że strategiczne partnerstwo jest silniejsze niż historyczne podziały.

Spełnienie oczekiwań polskiego społeczeństwa i elit

Dla polskiego społeczeństwa kwestia godnego pochówku ofiar ludobójstwa na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej jest sprawą o charakterze moralnym i humanitarnym. Szacuje się, że z rąk OUN-UPA mogło zginąć od 90 do 100 tysięcy Polaków, a wielu z nich do dziś spoczywa w nieoznaczonych, często zbiorowych mogiłach .

Zgoda na ekshumacje i ewentualny pochówek szczątków w Polsce, zgodnie z wolą rodzin, zamykałaby bolesny rozdział dla tysięcy rodzin i byłaby spełnieniem podstawowego prawa do upamiętnienia i żałoby. Polscy politycy wielokrotnie podkreślali, że bez rozwiązania tej sprawy, bez godnego pochówku i upamiętnienia ofiar, trudno mówić o pełnym pojednaniu i dobrej przyszłości w relacjach . Niektórzy wręcz uzależniali pełną akcesję Ukrainy do Unii Europejskiej od rozwiązania tej kwestii .

Realizacja tych postulatów przez Kijów byłaby odebrana w Polsce jako wyraz głębokiego szacunku i wdzięczności za bezprecedensowe wsparcie, jakiego Polska udzieliła Ukrainie po 2022 roku. Wizerunek Ukrainy w Polsce zyskałby na wiarygodności i moralnym autorytecie, umacniając pro-ukraińskie nastroje w społeczeństwie.

Wymiar międzynarodowy i wartości europejskie

Zgoda na ekshumacje i pochówek ofiar ludobójstwa jest również sygnałem dla całej społeczności międzynarodowej, że Ukraina jest państwem, które:

1. Szanuje godność ludzką: Zapewnienie godnego pochówku ofiarom masowych zbrodni jest fundamentalnym standardem cywilizacyjnym i europejską wartością .
2. Dąży do pojednania: Działania te wpisują się w ducha prawdziwego i szczerego pojednania, co zostało dostrzeżone i docenione nawet w rezolucjach Parlamentu Europejskiego .
3. Jest wiarygodnym partnerem: Rozwiązanie trudnej kwestii historycznej, która przez lata blokowała relacje z kluczowym sojusznikiem (Polską), świadczy o pragmatyzmie i zdolności do podejmowania trudnych, ale koniecznych decyzji.

Ciekawostka historyczna

Warto pamiętać, że kwestia ekshumacji ma charakter wzajemny. Strona ukraińska również zgłasza wnioski o możliwość prowadzenia prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych na terenie Polski, dotyczących ofiar konfliktów polsko-ukraińskich . Wzajemna wymiana list miejsc i pozytywne rozpatrywanie wniosków po obu stronach granicy, jak to ma miejsce obecnie, buduje atmosferę wspólnego zaufania i jest kluczem do pełnego pojednania . Działania te są postrzegane jako "wspólny krok do przodu w niełatwym temacie" .

Podsumowując, umożliwienie ekshumacji i pochówku ofiar Wołynia i Małopolski Wschodniej w Polsce nie jest jedynie ustępstwem politycznym, ale przede wszystkim aktem moralnym. Dla wizerunku Ukrainy oznacza to przejście od wizerunku państwa uwikłanego w historyczne spory do wizerunku dojrzałego partnera, który aktywnie buduje przyszłość na fundamencie prawdy i szacunku dla godności każdej ofiary, co jest kluczowe dla jej aspiracji europejskich i utrzymania strategicznego sojuszu z Polską.